2-2. Konwencje, normy i uregulowania międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pracy |
inż. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej |
2-2.4. Unia Europejska |
Unia Europejska jest organem międzynarodowym o zasięgu regionalnym (obejmuje Europę) działającym na podstawie Traktatów powołujących trzy Wspólnoty oraz Unię Europejską. Z punktu widzenia omawianego tematu, najistotniejszy jest Traktat Rzymski powołujący Wspólnotę Europejską (przed Traktatem z Maastricht, zwaną Europejską Wspólnotą Gospodarczą). Również Wspólnota Europejska swoje zadania realizuje przez wydawanie odpowiednich, przewidzianych w Traktacie aktów prawnych. Jednakże działalność normatywna Wspólnoty, a szczególnie sposób jej oddziaływania na prawa państw członkowskich jest zasadniczo odmienny od przedstawionego w poprzednich rozdziałach. Przede wszystkim prawem międzynarodowym są w tym przypadku jedynie traktaty ustanawiające Wspólnoty oraz Traktat z Maastricht (po ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie - od 1 maja 1999 r. również Traktat Amsterdamski) i tylko te akty zaczynają obowiązywać (w sposób bezpośredni) w państwach członkowskich po ich ratyfikowaniu. Pozostałe akty prawne tworzone przez Wspólnoty nie muszą być już ratyfikowane, lecz obowiązują w trybie i na zasadach przewidzianych w traktatach. Tak więc, sam fakt przystąpienia do Unii Europejskiej zobowiązuje państwa członkowskie do wdrażania prawa wspólnotowego bez konieczności jego ratyfikowania. Przy czym, w zależności od tego jaki jest dany akt prawny, obowiązuje on bezpośrednio w państwach członkowskich z chwilą ogłoszenia go w dzienniku urzędowym Unii (rozporządzeń i decyzji) bądź też dla obowiązywania w państwie członkowskim musi być przetransponowany do prawa krajowego (w formie dyrektywy). Polska nie jest członkiem Unii Europejskiej. Jest jednak państwem stowarzyszonym, które po ratyfikowaniu umowy stowarzyszeniowej przyjęło na siebie szereg zobowiązań, których realizacja jest niezbędna do uzyskania członkostwa. Wśród tych zobowiązań istotny jest obowiązek zbliżenia naszego obecnego i przyszłego ustawodawstwa do prawodawstwa Wspólnot Europejskich, również w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w środowisku pracy. Wspólnota Europejska ustanowiła w tej dziedzinie szereg dyrektyw, spośród których najważniejsza jest o wprowadzeniu środków w celu zwiększania bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. Dyrektywa ta wydana została na podstawie art. 118.a Traktatu Rzymskiego, będącego normą kompetencyjną dla dyrektyw ustalających minimalne wymagania bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy. Należy jednak podkreślić, że określenie „minimalne” nie oznacza, że wymagania te zostały ustalone na niskim poziomie. „Minimalne”, w przypadku dyrektyw ustanowionych na podstawie art. 118a Traktatu oznacza, że państwa członkowskie, podejmując procesy harmonizacji prawa krajowego z wymaganiami dyrektyw, nie mogą w żadnym przypadku przyjąć:
Reguluje ona zadania
stron uczestniczących w tworzeniu bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy w zakładzie pracy. Realizacja tych zadań oraz stosowanie określonych
w dyrektywie zasad ich realizacji ma gwarantować stymulację działań nie
tylko w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników,
lecz także jego poprawy (fol.6) .
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 1 |
|
fol. nr 6 |
Powyższa dyrektywa dotyczy wszystkich sektorów działalności, jednakże dopuszcza ona odstępstwa dla niektórych specyficznych działalności. Odstępstwa te obejmują specyficzne dziedziny służby publicznej, które w związku z zadaniami do jakich zostały powołane, w sposób nieunikniony są z zapisami dyrektywy sprzeczne. Dotyczy to przede wszystkim sił zbrojnych, policji i służb ochrony cywilnej. Natomiast przedmiotowo dyrektywa zawiera jedynie ogólne zasady bezpieczeństwa, odsyłając w zakresie uregulowań dotyczących poszczególnych dziedzin do dyrektyw szczegółowych (art. 16.1. dyrektywy). Zgodnie z treścią dyrektywy, niezbędne środki, jakie pracodawca powinien podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, to:
Środki te muszą być każdorazowo dostosowywane przez pracodawcę do zmieniających się okoliczności, tak aby w każdym przypadku były one najbardziej skuteczne, a także w celu doskonalenia istniejącego stanu rzeczy.
Brak realizacji tych
zadań powoduje pociągnięcie pracodawcy do odpowiedzialności, od której
nie jest on zwolniony, nawet w przypadku korzystania z pozazakładowych,
fachowych służb lub osób. Na jego odpowiedzialność nie wpływają również
zobowiązania pracownika (fol.7) .
W dyrektywie nie sprecyzowano, jakiego rodzaju ma być to odpowiedzialność,
pozostawiając tę kwestię do uregulowania w prawodawstwie krajowym państw
członkowskich. Państwa członkowskie w swoim prawodawstwie mogą również
ograniczyć lub wykluczyć odpowiedzialność pracodawcy, jeżeli wypadki przy
pracy spowodowane zostały nietypowymi lub nieprzewidywalnymi okolicznościami.
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 5 |
|
fol. nr 7 |
Przy stosowaniu tych środków pracodawca powinien stosować wymienione w art. 6 ust. 2 dyrektywy zasady, zwane ogólnymi zasadami zapobiegania. Są to:
Jak z powyższego wynika, w dyrektywie tej wskazane zostały podstawowe zadania pracodawcy i określono zasady, jakimi powinien się on kierować przy realizacji tych zadań. Takie sformułowanie obowiązków pracodawcy daje mu dużą elastyczność w doborze środków podejmowanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Nie sprowadza się ich bowiem tylko do przestrzegania przepisów i zasad bhp, ale pozwala pracodawcy na swobodny wybór według niego najlepszych w danym zakładzie i w danym momencie środków, wskazując mu na jakie elementy, dokonując tego wyboru, powinien zwrócić uwagę.
Bardzo duże znaczenie
nadaje się w dyrektywie zapobieganiu ryzyku zawodowemu, a szczególnie
prawidłowej ocenie tego ryzyka. Ocena wielkości ryzyka zawodowego stanowi
podstawę doboru przez pracodawcę wyposażenia roboczego, stosowania substancji
chemicznych i preparatów, wyposażenia stanowisk pracy. Ocena ryzyka jest
podstawą podjęcia środków prewencyjnych, wyboru metod produkcji i organizacji
pracy, tak aby zapewniały one zwiększenie poziomu ochrony bezpieczeństwa
i zdrowia pracowników i były zintegrowane z całością działalności zakładu
na wszystkich szczeblach zarządzania. W dyrektywie zobowiązano również
pracodawcę do opracowania dokumentacji przeprowadzonej oceny ryzyka zagrażającego
bezpieczeństwu i zdrowiu podczas pracy, z uwzględnieniem szczególnych
zagrożeń (fol.8) .
Zobowiązanie do opracowania tej dokumentacji powinno być określone przez
państwa członkowskie i może być uzależnione od charakteru działalności
i rozmiarów zakładu. O dokonanej ocenie ryzyka i podjętych środkach w
celu jego uniknięcia lub ograniczenia, powinien pracodawca informować
pracowników i ich przedstawicieli.
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 9, 14 |
|
fol. nr 8 |
W dyrektywie podkreślono, że bardzo duże znaczenie ma również informowanie, konsultacje i szkolenia pracowników oraz ich przedstawicieli. To pracodawca odpowiada za to, aby wszyscy pracownicy, a także ich przedstawiciele byli poinformowani o zagrożeniach bezpieczeństwa i zdrowia oraz podjętych środkach ochronnych i zapobiegawczych w odniesieniu do zakładu, każdego typu stanowiska pracy i rodzaju pracy. Informacje te muszą być przedstawione także pracownikom z innych zakładów pracy, jeżeli wykonują pracę w danym zakładzie.
Do obowiązków pracodawcy
należy też zatrudnienie kompetentnych służb ochrony zdrowia i zapobiegania
ryzyku zawodowemu (fol.9) ,
zapewnienie lekarskich badań kontrolnych (fol.8) ,
zorganizowanie pierwszej pomocy, gaszenie pożaru, ewakuacja pracowników
w razie zaistnienia poważnego niebezpieczeństwa, prowadzenie rejestru
wypadków przy pracy, sporządzanie raportów o wypadkach dla odpowiednich
władz. Na pracodawcy spoczywa również obowiązek przeszkolenia pracownika
przed przystąpieniem do pracy, w każdym przypadku przeniesienia pracownika
lub zmiany pracy, wprowadzenia nowego sprzętu lub jego zmiany, wprowadzenia
nowej technologii. Szkolenie powinno odbywać się na koszt pracodawcy,
w ramach czasu pracy (fol.10) .
Na pracodawcy spoczywa również obowiązek uwzględnienia przydatności pracownika
do wykonywania powierzonych mu zadań, pod kątem jego bezpieczeństwa i
zdrowia.
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 7 |
|
fol. nr 9 |
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 12 |
|
fol. nr 10 |
Koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników nie mogą w żadnym przypadku obciążać pracowników.
Obok obowiązków pracodawców
w dyrektywie określone zostały obowiązki i prawa pracowników oraz ich
przedstawicieli (fol.11) .
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 13 |
|
fol. nr 11 |
Pracownik ma obowiązek :
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 9, 13 |
|
fol. nr 12 |
Pracownicy mają również
prawo oddalić się z miejsca zatrudnienia, wówczas gdy są lub mogą być
narażeni na poważne i nieuniknione niebezpieczeństwo (fol.13) .
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 8 |
|
fol. nr 13 |
Pracownicy i ich przedstawiciele
mają też prawo do konsultacji i uczestnictwa we wszystkich działaniach
pracodawcy dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników
w środowisku pracy. W tym celu mogą żądać od pracodawcy wszelkich informacji
na temat podejmowanych przez niego środków, jak też podjęcia stosownych
środków i przedstawiać wnioski dotyczące zmniejszenie zagrożeń oraz usuwania
źródeł tych zagrożeń. W prawie krajowym pracownicy lub ich przedstawiciele
powinni mieć również zagwarantowane prawo odwołania się do kompetentnych
władz, wówczas gdy stwierdzą, że podjęte przez pracodawcę środki są nieodpowiednie
do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy (fol.14) .
![]() |
Dyrektywa Rady 89/391/EWG Artykuł 11 |
|
fol. nr 14 |
Pracownicy i ich przedstawiciele nie mogą się znaleźć w jakimkolwiek niekorzystnym położeniu z powodu realizacji swoich uprawnień w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.
Z uwagi na swoją konstrukcję, omówiona dyrektywa wydaje się uniwersalna i „ponadczasowa”. Zawarte w niej wymagania mają zastosowanie do każdego rodzaju działalności i przez swoją uniwersalność w każdym czasie, bez względu na zachodzący postęp techniczny. Należy też zwrócić uwagę, że zawiera ona podstawowe wskazówki dla pracodawcy, jak prawidłowo i kompleksowo zarządzać bezpieczeństwem w środowisku pracy. W dyrektywie tej wykreowane zostało zupełnie nowe podejście do zagadnień ochrony życia i zdrowia pracowników. W odróżnieniu od dotychczasowego podejścia, skupiającego uwagę na ograniczaniu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a więc skutków wynikających ze stanu bezpieczeństwa pracy w zakładzie przez eliminację zagrożeń, w tej dyrektywie główny akcent został położony na likwidację prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia dla życia i zdrowia. Stąd tak dużo miejsca zajmują uregulowania dotyczące stosowania prewencji, co ma zapewnić eliminowanie i ograniczanie ryzyka zawodowego występującego w miejscu pracy.
Porównując wymagania zawarte w tej dyrektywie z przepisami prawa polskiego, szczególnie zaś ze znowelizowanym w 1996 r. działem X kodeksu pracy, należy stwierdzić, że przepisy prawa polskiego zostały w znacznym stopniu zbliżone do wymagań dyrektywy. Omówiona powyżej dyrektywa 89/391/EWG nazwana została dyrektywą ramową. Nazwa ta wynika z tego, że w art.16.1. zawarta została delegacja stanowiąca podstawę wydania dyrektyw szczegółowych. Do chwili obecnej zostało wydanych 13 takich dyrektyw .
Tabela 1 (2-2.fol.15). Dyrektywy szczegółowe wydane na podstawie dyrektywy Rady 89/391/EWG
Lp. | Nr dyrektywy | Nazwa |
1. | 89/654/EWG | w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny miejsca pracy |
2. | 89/655/EWG | w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu przez pracowników |
3. | 89/656/EWG | w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania w pracy profesjonalnego sprzętu ochronnego |
4. | 90/269/EWG | w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny ręcznej obsługi ładunków, zagrożonej szczególnie urazem kręgosłupa |
5. | 90/270/EWG | w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy monitorach |
6. | 90/394/EWG | w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami w pracy związanymi z czynnikami rakotwórczymi |
7. | 90/679/EWG | w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami w pracy związanymi z czynnikami biologicznymi |
8. | 92/57/EWG | w sprawie wprowadzenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy na tymczasowych i ruchomych placach budów |
9. | 92/58/EWG | w sprawie minimalnych wymagań dla zapewnienia znaków bezpieczeństwa i/lub higieny w pracy |
10. | 92/85/EWG | w sprawie wprowadzenia środków zachęty do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy pracujących kobiet w ciąży lub pracujących kobiet, które niedawno rodziły lub są karmiące |
11. | 92/91/EWG | w sprawie minimalnych wymagań poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników przemysłów związanych z wierceniami w celu ekstrakcji minerałów |
12. | 92/104/EWG | w sprawie minimalnych wymagań poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników na powierzchni i pod ziemią w przemysłach związanych z ekstrakcją minerałów |
13. | 93/103/EWG | w sprawie minimalnych wymagań poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy na pokładach statków rybackich |