2-3. System ochrony pracy w Polsce |
inż. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej |
2-3.2. System prawny ochrony pracy w Polsce |
System ten opiera się na źródłach prawa wskazanych w Konstytucji RP i
art. 9 kodeksu pracy (fol.4) .
![]() |
fol. nr 4 |
Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy, jest Konstytucja RP, która w art. 66 gwarantuje
takie prawo każdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa (fol.1) . Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie
jest kodeks pracy (fol.2) . Podstawowe uregulowania kodeksowe w zakresie bhp znajdują
się w dziale X kodeksu dotyczącym bhp, w dziale VII dotyczącym ochrony
pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych. Natomiast
art. 9 kodeksu pracy wskazuje na inne źródła prawa pracy, szczególnie
zaś porozumienia normatywne zawierane między partnerami socjalnymi, tj.
układy zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty wewnątrzzakładowe
stanowione w formie regulaminów i statutów.
![]() |
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483) |
|
fol. nr 1 |
![]() |
Kodeks pracy Dział dziesiąty Bezpieczeństwo i higiena pracy |
|
fol. nr 2 |
Wśród źródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy można więc
wyróżnić akty prawne powszechnie obowiązujące, stanowione przez
upoważnione do tego organy oraz porozumienia zawierane pomiędzy partnerami
społecznymi, obowiązujące grupy, które takie porozumienia zawarły. Dodatkowo,
jako źródło praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
zostały wprowadzone zasady
bhp (fol.3) .
![]() |
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy | |
fol. nr 3 |
Przepisy powszechnie obowiązujące, poza wymienionym już kodeksem pracy, są to akty wykonawcze bezpośrednio rozwijające postanowienia działu X kodeksu pracy oraz przepisy ogólne, międzybranżowe i resortowe wydane na podstawie delegacji zawartej w art.23715 k.p.
Do przepisów powszechnie obowiązujących należą również przepisy zaliczane do przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy, a także przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, jednakże regulujące sprawy z zakresu bhp. Do takich przepisów należy prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy też prawo atomowe.
Do grupy przepisów powszechnie obowiązujących należy zaliczyć również niektóre normy techniczne. Normy techniczne wydawane są na podstawie ustawy z dnia 3 kwietnia 1993 r. o normalizacji (Dz. U. nr 55, poz. 251, z późn. zm.). Regułą określoną w art. 13 tej ustawy jest, że normy techniczne są dobrowolne, jednakże mogą one mieć charakter obowiązkowy, jeżeli właściwi ministrowie wprowadzą obowiązek ich stosowania. Obowiązek stosowania normy technicznej może wynikać z rozporządzenia właściwego ministra wprowadzającego normy określone w tym rozporządzeniu do obowiązkowego stosowania, bądź przez powołanie się na określoną normę w przepisie powszechnie obowiązującym. W takich przypadkach norma prawna, nakazując stosowanie normy technicznej, powoduje powszechność jej stosowania. Należy jednak zwrócić uwagę, że wzorem państw członkowskich Unii Europejskiej, można zauważyć tendencje do ograniczania norm powołanych do powszechnego stosowania.
Pozostałe przepisy, będące na podstawie art. 9 k.p przepisami prawa pracy, można podzielić na przepisy stanowione w drodze porozumienia zawartego pomiędzy partnerami społecznymi lub w ściśle określonych przypadkach przepisy wewnątrzzakładowe, ustanawiane przez samego pracodawcę.
Do pierwszej grupy należy zaliczyć przepisy bhp występujące w ponadzakładowych i zakładowych układach zbiorowych pracy (uzp). Z przepisów działu XI k.p., w którym uregulowane zostały sprawy dotyczące porozumień zbiorowych nie zostały wyłączone sprawy z zakresu bhp, co otwiera drogę do regulowania tych spraw w układach zbiorowych pracy. Jednakże strony układu nie mogą wprowadzić do układu zbiorowego pracy postanowień mniej korzystnych od zawartych w przepisach powszechnie obowiązujących. Powstaje wobec tego pytanie, czy do uzp mogą być wprowadzane postanowienia ograniczające obowiązki pracownika w zakresie bhp. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że ograniczenie obowiązków jest dla pracownika korzystniejsze. Jednakże należy pamiętać, że obowiązki pracownika ustanowione zostały w celu zapewnienia mu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a zatem każde ograniczenie nałożonych na niego obowiązków de facto działałoby na jego niekorzyść, powodując ograniczenie jego ochrony. W układach zbiorowych pracy nie mogą być jednak nakładane na pracowników dodatkowe obowiązki, gdyż te mogą być ustanawiane jedynie w drodze przepisów powszechnie obowiązujących. Tak więc w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w układach zbiorowych pracy mogą być określone albo dodatkowe uprawnienia pracownicze, albo uszczegółowione uprawnienia wynikające z przepisów powszechnie obowiązujących. Do najczęściej występujących w uzp uregulowań z zakresu bhp zaliczyć można:
Aktem wewnątrzzakładowym, regulującym sprawy z zakresu bhp, jest regulamin pracy. Zakres przedmiotowy regulaminu, określony w art. 1041 k.p. obejmuje uregulowania w zakresie wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej, wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym i kobietom.
Regulamin pracy ustala pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, jeżeli zatrudnia co najmniej 5 pracowników. Jednakże, w przypadku gdy pracodawca nie może uzgodnić treści regulaminu z organizacją związkową lub gdy taka organizacja nie działa u pracodawcy, regulamin ustala sam pracodawca. Regulamin nie musi być ustalany, jeżeli w zakresie przewidzianym dla regulaminu obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy. Z treścią regulaminu pracodawca ma obowiązek zapoznać każdego pracownika.
Zasady bhp są regułami pozaprawnymi na wzór klauzul generalnych. Oznacza to, że nie są one zdefiniowanie prawnie ani też określone w przepisach, jednakże - zgodnie z obowiązującymi przepisami - zarówno pracodawca, jak i osoba kierująca pracownikami i sam pracownik są obowiązani ich przestrzegać, a ich naruszenie lub niestosowanie może spowodować sankcje przewidziane w kodeksie pracy. W teorii, za zasady bhp uważa się reguły postępowania wynikające z doświadczenia życiowego oraz przesłanek naukowych i technicznych (fol.3) .