8-1. Współczesne koncepcje zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy |
dr inż. Daniel Podgórski - Centralny Instytut Ochrony Pracy |
8-1.4. Koncepcja systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy według normy PN-N-18001 |
Norma PN-N-18001 zawiera specyfikacje, które mogą być wykorzystane przez różne organizacje do zaprojektowania i wdrożenia SZ BHP z uwzględnieniem przepisów polskiego prawa i innych wymagań dotyczących tej dziedziny. Pojęcie organizacji w tej normie ma szerokie znaczenie i obejmuje spółkę, firmę, przedsiębiorstwo, korporację, organ władzy lub instytucję, albo jakąkolwiek ich część lub kombinację, samodzielną lub nie, publiczną lub prywatną, o własnych zadaniach i administracji.
Na foliogramie (fol.14)
przedstawiono model SZ BHP przyjęty w normie PN-N-18001. Model ten jest
oparty na cyklu ciągłego doskonalenia, zwanym też często cyklem
Deminga, i jest zbliżony do modeli przyjętych w normie brytyjskiej
BS 8800, australijsko-nowozelandzkiej AS/NZS 4804 oraz w ISO 14001 dotyczącej
systemów zarządzania środowiskowego.
![]() |
fol. nr 14 |
Struktura wymagań zawartych w normie PN-N-18001 jest zbliżona do struktury wymagań w normie ISO 14001. Poniżej przedstawiono określoną w normie PN-N-18001 koncepcję SZ BHP w kolejności wynikającej z przyjętego i przedstawionego wyżej modelu.
8-1.4.1. Zaangażowanie najwyższego kierownictwa i polityka bezpieczeństwa i higieny pracy |
Szczególne znaczenie
dla osiągnięcia sukcesu w postaci wdrożonego i skutecznie funkcjonującego
w organizacji SZ BHP ma zaangażowanie najwyższego kierownictwa tej organizacji,
rozumianego jako osoba lub grupa osób stanowiących wewnątrz organizacji
przepisy i wymagania oraz kształtujących politykę i wyznaczających cele
tej organizacji. Przywództwo najwyższego kierownictwa organizacji powinno
być silne i widoczne (fol.16) .
Konieczne jest też jego zaangażowanie w działania na rzecz bhp, które
powinny obejmować co najmniej:
![]() |
Zaangażowanie najwyższego kierownictwa |
|
fol. nr 16 |
Polityka
bhp powinna być udokumentowana i ogłoszona wszystkim członkom
organizacji na wszystkich szczeblach zarządzania (fol.17) .
Według normy PN-N-18001 polityka ta powinna wyrażać zobowiązanie organizacji
co najmniej do (fol.18):
![]() |
Odpowiedzialność najwyższego kierownictwa |
|
fol. nr 17 |
![]() |
Treść polityki bhp powinna zawierać zobowiązania organizacji |
|
fol. nr 18 |
Politykę bhp należy
pojmować jako długotrwały i ogólnie sformułowany plan strategiczny organizacji
odnoszący się do zarządzania bhp (bez określania ram czasowych tych
działań). Dlatego też polityka bhp powinna być ustalona na poziomie
strategicznym zarządzania organizacją i powinna być ściśle związana
z misją i wizją organizacji oraz wartościami, które ona stosuje w odniesieniu
do własnej załogi, klientów, dostawców itd. Polityka ta powinna być
tak sformułowana, aby z niej wynikały cele
ogólne i cele szczegółowe
organizacji dotyczące bhp (fol.19) .
Związek polityki bhp z ustalaniem celów i planów na pozostałych poziomach
zarządzania organizacją przedstawiono na (fol.20) .
![]() |
Polityka bhp(PN-N18001) | |
fol. nr 19 |
![]() |
fol. nr 20 |
8-1.4.2. Planowanie w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy |
Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać udokumentowane cele ogólne i szczegółowe dotyczące bhp dla wszystkich poziomów zarządzania wewnątrz organizacji. Cele te powinny być wyrażane ilościowo, jeśli tylko jest to możliwe (fol.21) .
![]() |
Planowanie | |
fol. nr 21 |
Aby ustanowić cele i prawidłowo zaplanować działania ukierunkowane na ich osiągnięcie, organizacja powinna przede wszystkim znać parametry swojego stanu bhp, czyli powinna przeprowadzać identyfikację zagrożeń i ocenę związanego z nimi ryzyka zawodowego. Działania te należy realizować zgodnie z odpowiednimi udokumentowanymi procedurami, które powinny dotyczyć nie tylko zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w organizacji, lecz również innych zagrożeń związanych z działaniami, wyrobami lub usługami organizacji, które może ona nadzorować i na które może wpływać (fol.22) . Do opracowywania tych procedur można wykorzystać wytyczne oceny ryzyka zawodowego zawarte w normie PN-N-18002.
![]() |
Planowanie | |
fol. nr 22 |
W procesie planowania organizacja powinna uwzględniać także wymagania określone w przepisach prawnych i innych dotyczących bhp (przez pojęcie przepisów innych rozumie się przede wszystkim normy techniczne i higieniczne oraz inne dokumenty normatywne, których postanowienia mogą dotyczyć organizacji). Identyfikację i udostępnianie aktualnych wymagań prawnych i innych należy realizować zgodnie z udokumentowaną procedurą, która powinna również określać sposób wprowadzania postanowień wymienionych dokumentów w organizacji.
Organizacja powinna określić i udokumentować plany działań ukierunkowanych na osiągnięcie swych celów ogólnych i szczegółowych dotyczących bhp. Planowanie działań podczas wdrażania SZ BHP powinno być oparte na wynikach przeglądu wstępnego zarządzania bhp, jeżeli został on przeprowadzony. Wytyczne do przygotowania i przeprowadzenia takiego przeglądu podano w projekcie normy PN-N-18004.
Ponadto przy planowaniu należy uwzględniać możliwości techniczne i finansowe, wymagania operacyjne i biznesowe, a także interes firmy i punkt widzenia stron zainteresowanych. Aby plany osiągania ustalonych celów ogólnych i szczegółowych były realizowane w praktyce, powinny one obejmować:
Organizacja powinna okresowo przeglądać i korygować plany, a w szczególności każdorazowo po wprowadzeniu zmian, np. w organizacji stanowisk pracy, w procesach wytwarzania, produkowanych wyrobach, świadczonych usługach itp.
8-1.4.3. Wdrażanie i funkcjonowanie
systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy |
Jednym z najistotniejszych
elementów zapewniających sprawne funkcjonowanie SZ BHP jest precyzyjne
ustalenie zakresów odpowiedzialności i uprawnień wszystkich członków
organizacji objętych systemem. Przede wszystkim najwyższe
kierownictwo organizacji powinno wyznaczyć swojego przedstawiciela,
który niezależnie od innych obowiązków będzie miał określone zadania
oraz określony zakres odpowiedzialności i uprawnień zapewniający ustanowienie,
wdrożenie i utrzymywanie SZ BHP zgodnie z ustalonymi wymaganiami (fol.23) .
Ponadto będzie przedstawiał najwyższemu kierownictwu sprawozdania dotyczące
funkcjonowania SZ BHP w celu dokonywania jego okresowych przeglądów.
![]() |
Przedstawiciel najwyższego kierownictwa ds. systemu zarządzania bhp |
|
fol. nr 23 |
Zakresy odpowiedzialności,
uprawnienia, zadania oraz wzajemne zależności i powiązania powinny być
określone, udokumentowane i zakomunikowane przede wszystkim (fol.24) :
![]() |
Struktura, odpowiedzialność i uprawnienia |
|
fol. nr 24 |
Do wdrożenia i funkcjonowania
SZ BHP oraz nadzoru nad nim są niezbędne odpowiednie środki, które powinno
zapewnić najwyższe kierownictwo organizacji (fol.25) .
Środki te mogą obejmować zasoby finansowe, środki rzeczowe, sprzęt techniczny,
technologię, zasoby ludzkie oraz wiedzę i umiejętności specjalistyczne.
![]() |
Zapewnienie środków | |
fol. nr 25 |
Kolejnymi elementami
związanymi z wdrożeniem i funkcjonowaniem SZ BHP są: szkolenie, świadomość,
kompetencje i motywacja. Organizacja powinna przede wszystkim ustanowić
i utrzymywać procedury określania potrzeb dotyczących szkolenia w zakresie
bhp oraz sposobów jego realizacji, a programy szkoleniowe powinny być
dostosowane do potrzeb poszczególnych grup pracowników (fol.26) .
Ponadto norma PN-N-18001 wymaga, aby były ustanowione i utrzymywane
procedury zapewniające uświadomienie członkom organizacji (fol.27) ,
(fol.28):
![]() |
Szkolenie | |
fol. nr 26 |
![]() |
Świadomość (roli czynników bhp) |
|
fol. nr 27 |
![]() |
Świadomość (własnej roli w SZ BHP) |
|
fol. nr 28 |
Pracownicy wykonujący
zadania, które mogą być związane z zagrożeniami dla nich samych i/lub
dla innych pracowników organizacji lub osób spoza organizacji, powinni
posiadać właściwe kompetencje: udokumentowane wykształceniem, wyszkoleniem
i/lub doświadczeniem, odpowiednio do określonych wymagań (fol.29) .
Ponadto organizacja powinna wdrożyć i stosować odpowiednie metody motywowania
pracowników do ich angażowania się w działania na rzecz poprawy bhp
(fol.30) .
![]() |
Kompetencje | |
fol. nr 29 |
![]() |
Motywacja | |
fol. nr 30 |
Ważnym elementem
SZ BHP jest zapewnienie sprawnego obiegu informacji wewnątrz systemu
oraz między organizacją i jej otoczeniem. W tym celu organizacja powinna
ustanowić i utrzymywać procedury dotyczące (fol.31) :
![]() |
Komunikowanie się | |
fol. nr 31 |
![]() |
Informacje przekazywane w procesie komunikacji wewnętrznej |
|
fol. nr 32 |
![]() |
Informacje przekazywane w procesie komunikacji zewnętrznej |
|
fol. nr 33 |
W procesie komunikowania się w ramach SZ BHP należy uwzględnić zaangażowanie pracowników oraz konsultowanie z nimi lub z ich przedstawicielami działań na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także możliwość korzystania ze specjalistycznego doradztwa z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podobnie jak w przypadku
innych norm dotyczących systemów zarządzania norma PN-N-18001 wymaga
odpowiedniego udokumentowania SZ BHP. Zgodnie z tą normą organizacja
powinna ustanowić i utrzymywać informacje, w formie zapisu na papierze
lub w postaci elektronicznej, dotyczące podstawowych elementów SZ BHP
i ich wzajemnych powiązań oraz wskazujące dokumentację związaną (fol.34) .
Wymagania te, jak i inne szczegółowe wymagania dotyczące dokumentacji
systemu, są identyczne z wymaganiami dotyczącymi dokumentowania systemu
zarządzania środowiskowego zawartymi w normie ISO 14001, a więc ułatwiają
integrację SZ BHP z systemem zarządzania środowiskowego (fol.35) ,
(fol.36).
![]() |
Dokumentacja systemu zarządzania bhp |
|
fol. nr 34 |
![]() |
Dokumentacja systemu zarządzania bhp |
|
fol. nr 35 |
![]() |
fol. nr 36 |
Norma PN-N-18001
zawiera wymagania dotyczące sterowania operacyjnego pracami i działaniami
związanymi ze zagrożeniami znaczącymi,
rozumianymi jako zagrożenia mogące spowodować poważne i nieodwracalne
uszkodzenie zdrowia lub śmierć, występujące w szczególności w czasie
wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych (fol.37) .
Rodzaje prac kwalifikowanych jako szczególnie niebezpieczne są określone
w odpowiednich przepisach prawnych, a zwłaszcza ogólnych przepisach
bezpieczeństwa i higieny pracy ustalonych w rozporządzeniu ministra
pracy i polityki socjalnej z dnia 26 sierpnia 1997 r. [16]
(fol.38) .
![]() |
Sterowanie operacyjnie pracami i działaniami związanymi ze znaczącymi zagrożeniami |
|
fol. nr 37 |
![]() |
Prace szczególnie niebezpieczne |
|
fol. nr 38 |
Organizacja powinna
identyfikować prace i obszary działań, które są związane ze znaczącymi
zagrożeniami. Te prace i działania należy prowadzić w ustalonych warunkach,
zgodnie z ustanowionymi i utrzymywanymi udokumentowanymi procedurami,
w których będą określone sposoby pracy i postępowania zapewniające zgodność
z wymaganiami bhp (fol.39) .
![]() |
Sterowanie operacyjnie pracami i działaniami związanymi ze znaczącymi zagrożeniami |
|
fol. nr 39 |
Ostatnim elementem
normy PN-N-18001 w zakresie wdrażania i funkcjonowania SZ BHP jest gotowość
i reagowanie na wypadki przy pracy i awarie (fol.40) .
Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury gotowości i reagowania
na wypadki przy pracy i awarie, a także - jeżeli to niezbędne - dokonywać
ich przeglądu i nowelizacji, w szczególności po wystąpieniu wypadków
lub sytuacji awaryjnych (fol.41) .
Funkcjonowanie tych procedur powinno być również okresowo sprawdzane
w symulowanych warunkach, jeśli takie sprawdzenie jest możliwe do przeprowadzenia.
Aby procedury były skuteczne, należy je uzgodnić ze specjalistycznymi
służbami ratownictwa technicznego (fol.42) .
![]() |
Gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i awarie |
|
fol. nr 40 |
![]() |
Gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i awarie (cd.) |
|
fol. nr 41 |
![]() |
Gotowość i reagowanie na wypadki przy pracy i awarie (cd.) |
|
fol. nr 42 |
8-1.4.4. Sprawdzanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy |
Sprawdzanie funkcjonowania
SZ BHP jest realizowane przez monitorowanie
bezpieczeństwa i higieny pracy i auditowanie SZ BHP. Oba te
elementy odgrywają ważną rolę regulatorów systemu, gdyż zapewniają zbieranie
i informacji o tym, czy SZ BHP funkcjonuje sprawnie i czy osiągane w
wyniku tego funkcjonowania efekty są zgodne z oczekiwanymi. Informacje
o rzeczywistych i potencjalnych niezgodnościach zbierane w wyniku monitorowania
i auditowania powinny być wykorzystywane do inicjowania, planowania
i przeprowadzania odpowiednich działań korygujących
i działań zapobiegawczych (fol.43) .
![]() |
fol. nr 43 |
Zgodnie z normą
PN-N-18001 w organizacji powinny funkcjonować udokumentowane procedury
monitorowania bhp, obejmujące zapisywanie i przechowywanie wyników monitorowania
(fol.44) ,
(fol.45).
Można wyróżnić dwa rodzaje monitorowania: proaktywne i reaktywne (fol.46) .
Monitorowanie proaktywne powinno obejmować co najmniej identyfikację
zagrożeń występujących na stanowiskach pracy oraz ocenę związanego z
nimi ryzyka zawodowego (fol.47) .
Natomiast w ramach monitorowania reaktywnego organizacja powinna
prowadzić co najmniej analizę przyczyn wypadków przy pracy oraz rejestrowanych
chorób zawodowych
(fol.48) .
Czynników monitorowania proaktywnego i reaktywnego jest znacznie więcej
i organizacja może je objąć procedurami w ramach SZ BHP w miarę swoich
potrzeb i możliwości. Wykaz tych czynników określono w normie PN-N-18004.
![]() |
Monitorowanie bhp (PN-N-18001) |
|
fol. nr 44 |
![]() |
Monitorowanie | |
fol. nr 45 |
![]() |
Monitorowanie | |
fol. nr 46 |
![]() |
Monitorowanie (cd.) | |
fol. nr 47 |
![]() |
Monitorowanie (cd.) | |
fol. nr 48 |
Zarówno do monitorowania
proaktywnego jak i reaktywnego stosuje się odpowiednie wyposażenie pomiarowe.
Dotyczy to zwłaszcza pomiaru stężeń i natężeń czynników szkodliwych
występujących w środowisku pracy w procesie oceny ryzyka zawodowego.
W przypadku użycia takiego wyposażenia organizacja powinna zapewnić,
że jest ono wzorcowane i utrzymywane w należytym stanie, a stosowne
zapisy są przechowywane (fol.49) .
![]() |
Monitorowanie | |
fol. nr 49 |
Do monitorowania bhp w przedsiębiorstwach można zastosować specjalistyczne narzędzia komputerowe. Przykładem takiego narzędzia dostosowanego do monitorowania bhp zgodnie z polskimi przepisami prawnymi jest opracowany i oferowany przez Centralny Instytut Ochrony Pracy program STER. Program ten wspomaga identyfikację zagrożeń i ocenę związanego z nimi ryzyka zawodowego, a także rejestrowanie i dokumentowanie wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Według normy PN-N-18001
SZ BHP w organizacji powinien być poddawany okresowym auditom wewnętrznym
przeprowadzanym zgodnie z udokumentowanymi procedurami
(fol.50) ,
(fol.51).
Celem takich auditów wewnętrznych jest sprawdzenie, czy system jest
zgodny z zaplanowanymi działaniami oraz właściwie wdrożony i utrzymywany,
a także dostarczenie kierownictwu informacji dotyczących jego funkcjonowania.
Przy planowaniu auditów w organizacji należy brać pod uwagę znaczenie
dla bhp objętych nimi obszarów i działań oraz wyniki poprzednich auditów.
Procedury auditów wewnętrznych powinny obejmować określanie zakresu
auditu, częstość i metodykę, jak również odpowiedzialność i wymagania
związane z przeprowadzeniem auditu i przekazywaniem jego wyników (fol.52).
![]() |
Audit systemu zarządzania bhp |
|
fol. nr 50 |
![]() |
Auditowanie | |
fol. nr 51 |
![]() |
Procedura wykonywania auditów SZ BHP |
|
fol. nr 52 |
Audity wewnętrzne
SZ BHP są obecnie przeprowadzane zgodnie z metodyką stosowaną do auditowania
systemów zarządzania jakością (norma ISO 10011 [18])
i systemów zarządzania środowiskowego (norma ISO 14011) [22]
(fol.53).
Docelowo zakłada się, że audity SZ BHP będą wykonywane zgodnie z zasadami
określonymi w odpowiedniej polskiej normie.
![]() |
fol. nr 53 |
Ze sprawdzaniem funkcjonowania SZ BHP wiąże się konieczność utrzymywania w organizacji odpowiednich zapisów dotyczących bhp. Dlatego też organizacja powinna ustanowić procedury identyfikacji, utrzymywania i dysponowania zapisami, które powinny w szczególności obejmować zapisy wynikające z przepisów prawnych oraz funkcjonowania SZ BHP (w tym zapisy z monitorowania, dotyczące szkoleń, wyniki auditów i przeglądów okresowych oraz zapisy dotyczące działań korygujących i zapobiegawczych).
Zapisy dotyczące bhp powinny być czytelne, zrozumiałe, możliwe do zidentyfikowania oraz tak przechowywane i utrzymywane, aby były łatwo dostępne oraz zabezpieczone przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą. Należy ustalić czas ich przechowywania i utrzymywać je odpowiednio do uregulowań ogólnego systemu zarządzania organizacją.
8-1.4.5. Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze |
Jak już wcześniej
wspomniano, niezgodności wykryte podczas monitorowania i auditowania
w ramach SZ BHP powinny inicjować wykonanie odpowiednich działań korygujących
lub zapobiegawczych (fol.54) .
Działania korygujące są realizowane w przypadku wykrycia niezgodności
istniejących (rzeczywistych), a działania zapobiegawcze w razie wykrycia
niezgodności potencjalnych. Przez niezgodność potencjalną należy rozumieć
taką sytuację, w której brakuje niezgodności rzeczywistych, ale jednocześnie
może ona doprowadzić do tych niezgodności w dającym się przewidzieć
momencie czasu, jeżeli do tego momentu nie będą podjęte odpowiednie
działania zapobiegawcze.
![]() |
Następstwa auditu | |
fol. nr 54 |
Organizacja powinna
ustanowić i utrzymywać procedury postępowania z niezgodnościami obejmujące:
analizę ich przyczyn, podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie
skutków związanych z niezgodnościami oraz inicjowanie, planowanie, przeprowadzanie
działań korygujących lub zapobiegawczych i sprawdzanie wykonania (fol.55) .
Każde działanie korygujące lub zapobiegawcze podjęte w celu wyeliminowania
przyczyn stwierdzonych lub potencjalnych niezgodności powinno być odpowiednie
do rodzaju zagrożeń występujących w obszarze występowania tych niezgodności
oraz do wyników oceny związanego z nimi ryzyka zawodowego
(fol.56) .
![]() |
Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze |
|
fol. nr 55 |
![]() |
Niezgodności oraz działania korygujące i zapobiegawcze (cd.) |
|
fol. nr 56 |
8-1.4.6. Przegląd okresowy systemu wykonywany przez najwyższe kierownictwo |
Elementem wieńczącym funkcjonowanie SZ BHP jest przegląd okresowy systemu wykonywany przez najwyższe kierownictwo organizacji (fol.57) . Według normy PN-N-18001 kierownictwo to powinno w określonych przez siebie odstępach czasu przeprowadzać przegląd systemu w celu oceny i zapewnienia jego stałej przydatności i skuteczności w zakresie spełnienia wymagań wymienionej normy, a także adekwatności do ustanowionej przez organizację polityki bhp i osiągania wynikających z niej celów ogólnych i szczegółowych (fol.58) . Przegląd powinien obejmować w szczególności (fol.59) :
![]() |
Przegląd wykonywany przez kierownictwo |
|
fol. nr 57 |
![]() |
Przegląd wykonywany przez kierownictwo (cd.) |
|
fol. nr 58 |
![]() |
Przegląd wykonywany przez kierownictwo (cd.) |
|
fol. nr 59 |
Najwyższe kierownictwo
organizacji w wyniku przeglądu powinno także ocenić, czy istnieje ewentualna
potrzeba wprowadzenia zmian do SZ BHP, polityki oraz celów ogólnych
i szczegółowych bhp w świetle podjętego zobowiązania do ciągłego
doskonalenia (fol.60) .
Przegląd ten powinien być dokumentowany.
![]() |
Przegląd wykonywany przez kierownictwo (cd.) |
|
fol. nr 60 |