8-2. Ekonomiczne aspekty zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy |
dr inż. Zofia Pawłowska - Centralny Instytut Ochrony Pracy |
8-2.2. Koszty bezpieczeństwa i higieny pracy |
Do kosztów bezpieczeństwa
w przedsiębiorstwie są zaliczane zarówno koszty związane z niedostatecznym
poziomem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, jak i koszty działań
profilaktycznych (fol.5) .
![]() |
fol. nr 5 |
Obciążające przedsiębiorstwo koszty bezpieczeństwa i higieny pracy, związane z nieodpowiednimi warunkami środowiska pracy, można podzielić na trzy następujące kategorie:
Koszty działań prewencyjnych
związane są z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracowników w stopniu co najmniej zgodnym z wymaganiami obowiązujących
przepisów. Wyższe koszty działań prewencyjnych powinny prowadzić do wzrostu
poziomu bezpieczeństwa i poprawy warunków pracy, a tym samym do zmniejszenia
- w krótszym lub dłuższym czasie - kosztów związanych z niewłaściwymi
warunkami środowiska pracy. Za optymalny z ekonomicznego punktu widzenia
uważa się często taki poziom bezpieczeństwa [5],
dla którego suma nakładów na działalność profilaktyczną i kosztów wypadków
oraz zdarzeń prawie wypadkowych osiąga minimum (fol.6) .
![]() |
fol. nr 6 |
8-2.2.1. Koszty ubezpieczenia wypadkowego |
Wśród kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy koszty ubezpieczenia stanowią na ogół składnik dominujący i najbardziej dostrzegalny. W przypadku ustalenia składki ubezpieczeniowej na stałym poziomie są one tym składnikiem kosztów, na który przedsiębiorstwo nie ma wpływu. W takiej sytuacji podstawowym stymulatorem poprawy warunków pracy pozostają wymagania prawa.
W wielu krajach funkcjonują już systemy ubezpieczeń, w których wysokość składki ubezpieczeniowej zależy od poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie. Poziom ten jest na ogół określany w zależności od wskaźników wypadków i chorób zawodowych lub od wysokości odszkodowań wypłaconych przez instytucje ubezpieczeniowe osobom poszkodowanym. W niektórych krajach udziela się pomocy finansowej tym przedsiębiorstwom, które chcą inwestować w poprawę warunków pracy. Eksperymentalnie są również wprowadzane systemy, w których wysokość składki ubezpieczeniowej zależy od oceny systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
W polskim modelu
ubezpieczenia wypadkowego składka jest różnicowana zarówno na poziomie
działalności gospodarczej, jak i na poziomie przedsiębiorstw. Jej wysokość
zależy od kategorii ryzyka wyznaczanej na podstawie czterech wskaźników
(fol.7) :
![]() |
Koszty ubezpieczenia wypadkowego |
|
fol. nr 7 |
W zależności od relacji wskaźników uzyskiwanych przez przedsiębiorstwo do wskaźników średnich dla danej działalności płacona składka może być większa lub mniejsza od średniej ustalonej dla tej działalności. W ten sposób przedsiębiorstwa inwestujące w poprawę warunków pracy mogą osiągnąć wymierne i dostrzegalne korzyści ekonomiczne.
8-2.2.2. Koszty wypadków obciążające przedsiębiorstwo |
Koszty wypadków
przy pracy obciążają przede wszystkim społeczeństwo. Ponoszą je również
poszkodowani pracownicy i ich rodziny. Związane z tymi wypadkami koszty
obciążające przedsiębiorstwo na ogół nie są obliczane. Pracodawcy dostrzegają
tylko część kosztów wypadków urazowych (fol.8) ,
a koszty wypadków bezurazowych, powodujących wyłącznie straty materialne,
nie są na ogół zaliczane do kosztów wynikających z braku bezpieczeństwa.
![]() |
fol. nr 8 |
Z różnych badań wynika, że relacja kosztów ubezpieczonych do kosztów nie ubezpieczonych może wynosić od 1 : 1 aż do 1 : 25 [5].
Obliczenie całkowitego
kosztu wypadku obciążającego przedsiębiorstwo wymaga uwzględnienia składników
kosztów, które dotyczą (fol.9) :
![]() |
fol. nr 9 |
Określając czas
stracony wskutek wypadku, należy uwzględnić (fol.10) :
czas stracony przez osobę poszkodowaną, zarówno w dniu wypadku jak i
w dniach absencji, czas stracony przez inne osoby (np. udzielające pierwszej
pomocy poszkodowanemu, towarzyszące mu w drodze do lekarza lub domu,
przyglądające się zdarzeniu itp.), czas związany z zastępowaniem poszkodowanego,
czas poświęcony na dochodzenie powypadkowe oraz czas na planowanie i
prowadzenie prac badawczo-rozwojowych.
![]() |
Czas stracony wskutek wypadku |
|
fol. nr 10 |
Do płatności bieżących
związanych z wypadkiem należą (fol.11) ,
(fol.12):
wypłacane odszkodowania jednorazowe, świadczenia wyrównawcze, zasiłki
wyrównawcze z tytułu rehabilitacji zawodowej, dodatki wyrównawcze z
tytułu przeniesienia do innej pracy itp. Należy tu również uwzględnić
koszty związane z wynajęciem maszyn, zleceniem produkcji, naprawami
wykonanymi poza zakładem oraz koszty transportu poszkodowanego i płatnej
pomocy medycznej poza zakładem pracy.
![]() |
Płatności bieżące związane z wypadkiem |
|
fol. nr 11 |
![]() |
Straty w majątku trwałym i obrotami |
|
fol. nr 12 |
Straty w majątku trwałym i obrotowym to koszty straconych wskutek wypadku surowców, półwyrobów lub wyrobów gotowych oraz straty w wyposażeniu (maszyny, narzędzia, pojazdy). Związane z wypadkiem przerwy w produkcji, zmniejszenie wydajności i obniżenie jakości pracy powodują utratę przychodów.
Całkowity koszt wypadku ponoszony przez przedsiębiorstwo można obliczyć sumując poszczególne składniki kosztów.
Nie wszystkie wymienione
składniki kosztów są traktowane w przedsiębiorstwie jako koszty związane
z wypadkami, nawet jeżeli są one rejestrowane. Na ogół z wypadkiem łączy
się wyłącznie koszt absencji osoby poszkodowanej. Z przeprowadzonych
badań wynika, że ten składnik stanowi średnio ok. 40% ogólnych kosztów
wypadków urazowych [3]. W różnych przedsiębiorstwach
przeciętny koszt wypadku może być różny (fol.13) .
![]() |
fol. nr 13 |
Prowadząc analizy
ekonomiczne w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy należy pamiętać
o występujących w każdym przedsiębiorstwie wypadkach bezurazowych. Jest
ich na ogół znacznie więcej niż wypadków urazowych. W przedsiębiorstwach
badanych przez Health and Safety Executive w Wielkiej Brytanii [6]
stosunek liczby wypadków urazowych do liczby wypadków bezurazowych wynosił
od 1 : 23 do 1 : 68, w zależności od rodzaju działalności (fol.14) .
![]() |
fol. nr 14 |
Wypadki bezurazowe są, podobnie jak wypadki urazowe, symptomem niewłaściwego funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ich koszty powinny być uwzględnianie w analizach ekonomicznych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. W większości przedsiębiorstw wypadki te nie są rejestrowane. Pominięcie ich kosztów w analizach ekonomicznych powoduje niewłaściwą ocenę zarówno ceny braku bezpieczeństwa, jak i oczekiwanych korzyści z podejmowanych działań profilaktycznych.
8-2.2.3. Inne koszty związane z niewłaściwymi warunkami pracy |
Koszty związane
z wykonywaniem pracy w warunkach, które odbiegają od warunków optymalnych
z ergonomicznego punktu widzenia, są zawsze trudne do oszacowania. Można
przyjąć, że niewłaściwe warunki pracy są czynnikiem wpływającym na zwiększenie
absencji chorobowej (fol.15) ,
a także na pogorszenie wydajności i jakości pracy.
![]() |
fol. nr 15 |
Na ogół wraz z poprawą warunków pracy zmniejsza się absencja chorobowa. Wzrasta również jakość i wydajność pracy, a także poprawia się wizerunek przedsiębiorstwa. Wszystko to ma swój wymiar ekonomiczny. Ze względu na fakt, że na takie zjawiska może wpływać również wiele innych czynników, ustalenie ich bezpośrednich związków z bezpieczeństwem i higieną pracy nie zawsze jest możliwe. Liczne badania wskazują jednak bezspornie na istnienie takich związków.
8-2.2.4. Koszty działań prewencyjnych |
Obliczając koszty działań prewencyjnych, należy wziąć pod uwagę:
Do kosztów działań
prewencyjnych trzeba także zaliczyć koszty wdrażania systemu zarządzania
bezpieczeństwem i higieną pracy zgodnego z określonymi wymaganiami.
Należy jednak podkreślić, że koszty te na ogół dają w ostatecznym efekcie
korzyści w postaci zmniejszenia liczby wypadków, chorób zawodowych,
a także wzrostu jakości i wydajności pracy, czego dowodem mogą być doświadczenia
przedsiębiorstw wdrażających takie systemy (fol.17) .
![]() |
fol. nr 17 |