2-2. Konwencje, normy i uregulowania międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa... [A]

2-2. Konwencje, normy i uregulowania międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pracy

inż. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy

2-2.1. Wprowadzenie

Prawo pracy, w tym zabezpieczenie warunków pracy pracowników jest przedmiotem działania wielu organizacji międzynarodowych. W zależności od tego, która z organizacji zajmuje się tymi sprawami - reguluje je w sposób odmienny, przez wydawanie różnorodnych aktów prawa międzynarodowego i ponadnarodowego. Mają one różną moc prawną, bowiem zawarte w nich postanowienia w różnym stopniu odnoszą się do państw członkowskich.

Najważniejsze organizacje międzynarodowe ustanawiające normy z zakresu prawa bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, to:

2-2.2. Międzynarodowa Organizacja Pracy

Międzynarodowa Organizacja Pracy, MOP została powołana w 1919 r., a od 1946 r. stała się organizacją wyspecjalizowaną Narodów Zjednoczonych. Polska jest członkiem MOP od chwili jej powstania.

Podstawowym kierunkiem działania Międzynarodowej Organizacji Pracy jest tworzenie norm prawnych, stanowiących instrument oddziaływania w celu budowania sprawiedliwego ładu społecznego w poszczególnych państwach, w skali międzynarodowej. Działalność normatywna MOP nie ogranicza się jednak do wąsko rozumianego prawa pracy, lecz wkracza w dziedzinę ubezpieczeń społecznych, a także polityki społecznej i ekonomicznej. Podstawowym aktem normatywnym uchwalanym przez Konferencję Ogólną MOP są konwencje - akty normatywne prawa międzynarodowego. Oznacza to, że są one wiążące dla państw członkowskich po ich ratyfikowaniu. Jednakże cechuje je pewna samodzielność, gdyż obowiązują przez czas w nich oznaczony, mimo że np. państwo wycofało się z ich ratyfikacji, a nawet członkostwa w organizacji. Międzynarodowa Organizacja Pracy dysponuje określonymi środkami przymuszającymi państwa członkowskie do ratyfikowania, jak też tryb kontroli przestrzegania ratyfikowanych konwencji.

Drugim aktem prawnym uchwalanym przez MOP są zalecenia. Różnica pomiędzy konwencją i zaleceniem sprowadza się do tego, że zalecenia nie są ratyfikowane przez państwa członkowskie i dlatego nie rodzą zobowiązań, co do ich respektowania w prawie krajowym. Traktowane są one głównie jako wytyczne dla uchwalanych konwencji uszczegóławiając je, a przez to stanowiąc wytyczne dla ustawodawstwa krajowego. Następstwem ratyfikacji konwencji jest jej obowiązywanie w danym państwie członkowskim. W zależności od zasad obowiązywania ratyfikowanych konwencji w prawie krajowym, obowiązują one bądź przez wdrożenie (inkorporację) ich wymagań do prawa krajowego bądź bezpośrednio (proprio vigore), gdzie po ratyfikowaniu i opublikowaniu w krajowym organie promulgacyjnym uważa się je za integralną część systemu prawa krajowego. Niektóre państwa idą dalej, ustalając wyższość ratyfikowanych aktów prawa międzynarodowego nad prawem krajowym. W tym duchu ustalone zostały również zapisy Konstytucji RP, która w art. 91 pkt. 2 mówi, że: [...] Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową [...].

Działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy w zakresie ustalania konwencji z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy zaowocowała licznymi konwencjami [3].

Do najważniejszych konwencji MOP z dziedziny bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników należy konwencja nr 155. Konwencja ta nie jest pierwszą konwencją uchwaloną przez MOP w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników. Działanie na rzecz ochrony pracowników w razie choroby związanej z wykonywaniem pracy lub wypadku przy pracy uznane zostało w Konstytucji MOP za jedno z najpilniejszych zadań tej organizacji. Stąd już w 1929 r. MOP ustanawiała konwencje w tej dziedzinie. I tak konwencja nr 31/1929 w sprawie ochrony przed wypadkami przy pracy w przemyśle reguluje w sposób ogólny podstawowe obowiązki krajów i pracodawców, w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy. Nakłada ona na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia krajowego ustawodawstwa o ochronie życia i zdrowia pracowników oraz reguluje działalność inspekcji pracy w tych sprawach. Jednakże kompleksowe rozwiązania w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy zawarte zostały w konwencji nr 155 MOP uchwalonej w 1981 r.

Konwencja ta ma charakter powszechny i, zgodnie z postanowieniami części I, ma zastosowanie do wszystkich gałęzi działalności gospodarczej zatrudniających pracowników i do ogółu pracowników zatrudnionych w tych gałęziach. Ten powszechny zasięg podmiotowy może być jednak ograniczony przez władze krajowe, w konsultacji z reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracowników, poprzez dokonanie uzasadnionych wyłączeń z zakresu stosowania konwencji, jeżeli stosowanie to powoduje specyficzne problemy w szczególnych gałęziach działalności gospodarczej (np. rybołówstwo, żegluga morska).

Zapisy zawarte w konwencji można podzielić na cztery części:

zasady polityki krajowej w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia,
zadania państwa w tym zakresie,
zadania pracodawców na szczeblu przedsiębiorstwa,
obowiązki i uprawnienia pracowników.

W pierwszej części konwencji państwa członkowskie zobowiązane zostały do wykreowania i wprowadzenia w życie spójnej polityki krajowej w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia pracowników i środowiska pracy (2-2. fol.1).

(2-2. fol.1)

Zasady tej polityki powinny być uzgadnianie z reprezentatywnymi organizacjami pracowników i pracodawców, zarówno w aspekcie jej wykreowania, jak też koordynacji działań organów uczestniczących w jej realizacji. Po dokonaniu okresowych przeglądów, działania podejmowane dla realizacji tej polityki powinny być odpowiednio korygowane i uzupełniane. Polityka taka powinna uwzględniać: materialne środowisko pracy (projektowanie, badania próbne, dobór, zastępowanie, instalowanie, zagospodarowywanie, użytkowanie i konserwację materialnych składników pracy itp.), powiązania istniejące między materialnymi składnikami pracy a osobami, które wykonują lub nadzorują pracę, szkolenie, dokształcanie i motywowanie osób pracujących na rzecz osiągnięcia właściwego poziomu bezpieczeństwa i zdrowia, konsultacje i współdziałanie partnerów społecznych na wszystkich szczeblach - od przedsiębiorstwa do szczebla krajowego włącznie, ochronę pracowników i ich przedstawicieli przed postawieniem ich w jakimkolwiek niekorzystnym położeniu w związku z realizacją ich zadań, wynikających z ustalonej polityki. W ramach tej polityki powinny też zostać sformułowane w sposób przejrzysty kompetencje poszczególnych organów i osób uczestniczących w jej realizacji.

W części drugiej określono zadania państwa dotyczące realizacji polityki, o której była mowa wcześniej. Obejmują one przede wszystkim ustanowienie odpowiednich przepisów prawa dotyczących bezpieczeństwa, zdrowia i środowiska pracy oraz organów kontroli stosowania tych przepisów, wyposażonych w odpowiednie sankcje (2-2 fol.2).

(2-2 fol.2)

Przepisy te powinny zapewnić:

określanie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać: projektowanie, budowa i przebudowa, a także zagospodarowanie budynków, w których znajdują się stanowiska pracy oraz sprzęt techniczny używany w procesie pracy
określenie procesów pracy, substancji i czynników, których stosowanie w procesie pracy powinno być zabronione
ustalanie procedury zgłaszania wypadków przy pracy i chorób zawodowych przez pracodawców lub instytucje ubezpieczeniowe, dla celów statystycznych i opracowywania rocznych statystyk w tym zakresie
przeprowadzanie szczegółowych dochodzeń w przypadkach, gdy liczba i ciężkość wypadków przy pracy lub chorób zawodowych albo też związanych z wykonywaną pracą świadczy o sytuacjach szczególnie groźnych
publikowanie corocznych informacji na temat realizacji polityki w zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników, uwzględniających analizę wypadków przy pracy i chorób zawodowych
prowadzenie i rozwijanie systemu badań czynników chemicznych, biologicznych lub fizycznych, z punktu widzenia ich szkodliwości dla zdrowia.

Konwencja nakłada również obowiązek zapewnienia na szczeblu krajowym takich warunków, aby maszyny i inne urządzenia techniczne wprowadzane do obrotu nie stanowiły zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia osób, które będą je eksploatowały.

sobny przepis konwencji nakłada na odpowiednie władze obowiązek zapewnienia, aby pracownik, który powstrzymał się od pracy w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia, nie ponosił z tego tytułu żadnych ujemnych konsekwencji (2-2.fol.3).

(2-2.fol.3)

Również na szczeblu krajowym powinno być zagwarantowane podjęcie szkolenia i kształcenia, na wszystkich szczeblach w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.

W części trzeciej określone zostały zadania pracodawców w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy, a mianowicie:

zagwarantowanie, aby miejsca pracy, maszyny, sprzęt i procesy pracy oraz stosowane czynniki i substancje chemiczne, fizyczne i biologiczne nie stanowiły zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników
zapewnienie odzieży ochronnej i odpowiedniego sprzętu ochronnego
obowiązek współpracy między pracodawcami w przypadku, gdy w jednym miejscu pracę realizuje kilka przedsiębiorstw
podejmowanie działań w przypadku zaistnienia sytuacji niebezpiecznych, a także zapewnienia udzielenia pierwszej pomocy
konsultacje z pracownikami i ich przedstawicielami (2-2.fol.4)
szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i ich przedstawicieli w przedsiębiorstwie
informowanie o podjętych przez pracodawcę środkach gwarantujących bezpieczeństwo pracy.

(2-2.fol.4)

W części czwartej zostały wymienione podstawowe obowiązki pracowników, a mianowicie:

współdziałanie na rzecz wypełniania obowiązków, jakie spoczywają na pracodawcy
informowanie o każdej sytuacji mogącej stanowić poważne, bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia; w przypadku utrzymywania się zagrożenia pracodawca nie może żądać od pracownika podjęcia pracy.

Poza obowiązkami, w konwencji zostały określone uprawnienia pracowników i ich przedstawicieli. Obok możliwości powstrzymania się od wykonywania pracy w przypadku zaistnienia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia, organizacje przedstawicielskie działające w przedsiębiorstwie mogą przeprowadzać analizy wszystkich aspektów bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie i w tym celu korzystać z opinii doradców technicznych, mają także prawo konsultacji w tych sprawach z pracodawcą.

Zgodnie z art. 21 konwencji, wszelkie koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy nie mogą w żadnej mierze obciążać pracowników.

Porównując wymagania zawarte w konwencji nr 155 z przepisami polskimi, szczególnie zaś zawartymi w znowelizowanym dziale X kodeksu pracy, możemy stwierdzić, że przepisy polskie w całości uwzględniają wymagania zawarte w tej konwencji, co świadczy o tym, że Polska jest przygotowana do jej ratyfikowania.

2-2.3. Rada Europy

Rada Europy jest organizacją międzynarodową o zasięgu lokalnym ograniczającym się do Europy. Powstała w 1949 r. jako organizacja, której celem jest działanie w kierunku jedności europejskiej przez inicjatywy na rzecz demokracji, praw człowieka, a także rozwijanie świadomości i kultury europejskiej. Polska została członkiem Rady Europy w listopadzie 1991 r. Rada Europy swoje zadania wypełnia przez ustanawianie aktów prawa międzynarodowego, z których podstawowe znaczenie dla prawa pracy, a tym samym dla bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia, ma ustanowiona w 1961 r. Europejska Karta Społeczna wraz z protokołami dodatkowymi.

Mimo że Karta jest aktem prawa międzynarodowego i obowiązuje w państwach członkowskich, podobnie jak konwencje MOP, dopiero po jej ratyfikowaniu - to różni się ona od konwencji przede wszystkim trybem ratyfikacji oraz sposobem kontroli realizacji przez państwa członkowskie ratyfikowanej Karty. Różnica polega na tym, że przystępując do ratyfikacji Karty, państwo członkowskie nie musi ratyfikować wszystkich jej zapisów, a jedynie zapisy zawarte w tzw. trzonie normatywnym II części Karty, a więc artykuły: 1, 5, 6, 12, 13, 16 i 19, spośród których państwo musi wybrać co najmniej 5, którymi będzie związane (część I jako deklaratywna obowiązuje wszystkie państwa, zamierzające ratyfikować Kartę). Poza pięcioma, które państwo członkowskie musi wybrać z „trzonu normatywnego”, musi przyjąć też zobowiązania dodatkowej liczby artykułów z części II, tak aby liczba artykułów, którymi zamierza związać się państwo członkowskie, nie była mniejsza niż 10. Nie jest również konieczne przyjęcie całych artykułów, można przyjąć jedynie poszczególne paragrafy wybranych artykułów, przy czym w takim przypadku liczba paragrafów nie może być mniejsza niż 45. Po ratyfikowaniu Karty państwa członkowskie mają obowiązek przedstawiania Radzie przepisów wdrażających zobowiązania ratyfikowanych zapisów Karty (Rada może zwrócić się również o sprawozdanie z przygotowania do wdrożenia nie ratyfikowanych jeszcze przez państwa członkowskie przepisów Karty). Sprawozdania te są przesyłane do Komitetu Niezależnych Ekspertów, który stwierdza zgodność lub brak zgodności prawa krajowego z Kartą, często przy tym określając zakres i znaczenie prawne ogólnikowych przepisów Karty. Podstawowym zapisem w Karcie, dotyczącym bezpieczeństwa i ochrony zdrowia jest art. 3 części I, w którym dla zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, państwa ratyfikujące ten artykuł (Polska ratyfikując Kartę, przyjęła również zobowiązania wynikające z tego artykułu) zobowiązują się wydać przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, zapewnić środki kontroli stosowania tych przepisów oraz konsultować się, gdy zachodzi taka potrzeba, z organizacjami pracodawców i pracowników w sprawach środków zmierzających do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy (2-2.fol.5).

(2-2.fol.5)

2-2.4. Unia Europejska

Unia Europejska jest organem międzynarodowym o zasięgu regionalnym (obejmuje Europę) działającym na podstawie Traktatów powołujących trzy Wspólnoty oraz Unię Europejską. Z punktu widzenia omawianego tematu, najistotniejszy jest Traktat Rzymski powołujący Wspólnotę Europejską (przed Traktatem z Maastricht, zwaną Europejską Wspólnotą Gospodarczą). Również Wspólnota Europejska swoje zadania realizuje przez wydawanie odpowiednich, przewidzianych w Traktacie aktów prawnych. Jednakże działalność normatywna Wspólnoty, a szczególnie sposób jej oddziaływania na prawa państw członkowskich jest zasadniczo odmienny od przedstawionego w poprzednich rozdziałach. Przede wszystkim prawem międzynarodowym są w tym przypadku jedynie traktaty ustanawiające Wspólnoty oraz Traktat z Maastricht (po ratyfikowaniu przez wszystkie państwa członkowskie - od 1 maja 1999 r. również Traktat Amsterdamski) i tylko te akty zaczynają obowiązywać (w sposób bezpośredni) w państwach członkowskich po ich ratyfikowaniu. Pozostałe akty prawne tworzone przez Wspólnoty nie muszą być już ratyfikowane, lecz obowiązują w trybie i na zasadach przewidzianych w traktatach. Tak więc, sam fakt przystąpienia do Unii Europejskiej zobowiązuje państwa członkowskie do wdrażania prawa wspólnotowego bez konieczności jego ratyfikowania. Przy czym, w zależności od tego jaki jest dany akt prawny, obowiązuje on bezpośrednio w państwach członkowskich z chwilą ogłoszenia go w dzienniku urzędowym Unii (rozporządzeń i decyzji) bądź też dla obowiązywania w państwie członkowskim musi być przetransponowany do prawa krajowego (w formie dyrektywy). Polska nie jest członkiem Unii Europejskiej. Jest jednak państwem stowarzyszonym, które po ratyfikowaniu umowy stowarzyszeniowej przyjęło na siebie szereg zobowiązań, których realizacja jest niezbędna do uzyskania członkostwa. Wśród tych zobowiązań istotny jest obowiązek zbliżenia naszego obecnego i przyszłego ustawodawstwa do prawodawstwa Wspólnot Europejskich, również w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w środowisku pracy. Wspólnota Europejska ustanowiła w tej dziedzinie szereg dyrektyw, spośród których najważniejsza jest Dyrektywa 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększania bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. Dyrektywa ta wydana została na podstawie art. 118.a Traktatu Rzymskiego, będącego normą kompetencyjną dla dyrektyw ustalających minimalne wymagania bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w miejscu pracy. Należy jednak podkreślić, że określenie „minimalne” nie oznacza, że wymagania te zostały ustalone na niskim poziomie. „Minimalne”, w przypadku dyrektyw ustanowionych na podstawie art. 118a Traktatu oznacza, że państwa członkowskie, podejmując procesy harmonizacji prawa krajowego z wymaganiami dyrektyw, nie mogą w żadnym przypadku przyjąć:

wymagań niższych bądź o węższym zakresie podmiotowym i przedmiotowym od ustalonego w tych dyrektywach
wymagań niższych od ustalonych dotychczas w prawie krajowym, jeżeli wymagania dyrektywy są na niższym poziomie.

eguluje ona zadania stron uczestniczących w tworzeniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie pracy. Realizacja tych zadań oraz stosowanie określonych w dyrektywie zasad ich realizacji ma gwarantować stymulację działań nie tylko w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, lecz także jego poprawy (2-2.fol.6).

(2-2.fol.6)

Powyższa dyrektywa dotyczy wszystkich sektorów działalności, jednakże dopuszcza ona odstępstwa dla niektórych specyficznych działalności. Odstępstwa te obejmują specyficzne dziedziny służby publicznej, które w związku z zadaniami do jakich zostały powołane, w sposób nieunikniony są z zapisami dyrektywy sprzeczne. Dotyczy to przede wszystkim sił zbrojnych, policji i służb ochrony cywilnej. Natomiast przedmiotowo dyrektywa zawiera jedynie ogólne zasady bezpieczeństwa, odsyłając w zakresie uregulowań dotyczących poszczególnych dziedzin do dyrektyw szczegółowych (art. 16.1. dyrektywy). Zgodnie z treścią dyrektywy, niezbędne środki, jakie pracodawca powinien podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, to:

zapobieganie ryzyku zawodowemu
informowanie
szkolenie
zapewnienie odpowiednich środków i organizacji.

Środki te muszą być każdorazowo dostosowywane przez pracodawcę do zmieniających się okoliczności, tak aby w każdym przypadku były one najbardziej skuteczne, a także w celu doskonalenia istniejącego stanu rzeczy.

Brak realizacji tych zadań powoduje pociągnięcie pracodawcy do odpowiedzialności, od której nie jest on zwolniony, nawet w przypadku korzystania z pozazakładowych, fachowych służb lub osób. Na jego odpowiedzialność nie wpływają również zobowiązania pracownika (2-2.fol.7).

(2-2.fol.7)

W dyrektywie nie sprecyzowano, jakiego rodzaju ma być to odpowiedzialność, pozostawiając tę kwestię do uregulowania w prawodawstwie krajowym państw członkowskich. Państwa członkowskie w swoim prawodawstwie mogą również ograniczyć lub wykluczyć odpowiedzialność pracodawcy, jeżeli wypadki przy pracy spowodowane zostały nietypowymi lub nieprzewidywalnymi okolicznościami.

Przy stosowaniu tych środków pracodawca powinien stosować wymienione w art. 6 ust. 2 dyrektywy zasady, zwane ogólnymi zasadami zapobiegania. Są to:

unikanie ryzyka
ocena ryzyka, którego nie można uniknąć
zapobieganie ryzyku u źródła
dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka, szczególnie w procesie projektowania stanowisk pracy, wyboru wyposażenia roboczego oraz metod produkcyjnych i metod pracy, a zwłaszcza łagodzenie monotonii pracy oraz zmniejszanie natężenia pracy w wymuszonym tempie i negatywnego wpływu tego typu pracy na zdrowie pracownika
stosowanie nowych rozwiązań technicznych
zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi
prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej obejmującej technikę, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne i wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy
nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej
właściwe instruowanie pracowników.

Jak z powyższego wynika, w dyrektywie tej wskazane zostały podstawowe zadania pracodawcy i określono zasady, jakimi powinien się on kierować przy realizacji tych zadań. Takie sformułowanie obowiązków pracodawcy daje mu dużą elastyczność w doborze środków podejmowanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Nie sprowadza się ich bowiem tylko do przestrzegania przepisów i zasad bhp, ale pozwala pracodawcy na swobodny wybór według niego najlepszych w danym zakładzie i w danym momencie środków, wskazując mu na jakie elementy, dokonując tego wyboru, powinien zwrócić uwagę.

ardzo duże znaczenie nadaje się w dyrektywie zapobieganiu ryzyku zawodowemu, a szczególnie prawidłowej ocenie tego ryzyka. Ocena wielkości ryzyka zawodowego stanowi podstawę doboru przez pracodawcę wyposażenia roboczego, stosowania substancji chemicznych i preparatów, wyposażenia stanowisk pracy. Ocena ryzyka jest podstawą podjęcia środków prewencyjnych, wyboru metod produkcji i organizacji pracy, tak aby zapewniały one zwiększenie poziomu ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników i były zintegrowane z całością działalności zakładu na wszystkich szczeblach zarządzania. W dyrektywie zobowiązano również pracodawcę do opracowania dokumentacji przeprowadzonej oceny ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu i zdrowiu podczas pracy, z uwzględnieniem szczególnych zagrożeń (2-2.fol.8) . Zobowiązanie do opracowania tej dokumentacji powinno być określone przez państwa członkowskie i może być uzależnione od charakteru działalności i rozmiarów zakładu. O dokonanej ocenie ryzyka i podjętych środkach w celu jego uniknięcia lub ograniczenia, powinien pracodawca informować pracowników i ich przedstawicieli

(2-2.fol.8)

W dyrektywie podkreślono, że bardzo duże znaczenie ma również informowanie, konsultacje i szkolenia pracowników oraz ich przedstawicieli. To pracodawca odpowiada za to, aby wszyscy pracownicy, a także ich przedstawiciele byli poinformowani o zagrożeniach bezpieczeństwa i zdrowia oraz podjętych środkach ochronnych i zapobiegawczych w odniesieniu do zakładu, każdego typu stanowiska pracy i rodzaju pracy. Informacje te muszą być przedstawione także pracownikom z innych zakładów pracy, jeżeli wykonują pracę w danym zakładzie.

Do obowiązków pracodawcy należy też zatrudnienie kompetentnych służb ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu (2-2.fol.9), zapewnienie lekarskich badań kontrolnych (2-2.fol.8), zorganizowanie pierwszej pomocy, gaszenie pożaru, ewakuacja pracowników w razie zaistnienia poważnego niebezpieczeństwa, prowadzenie rejestru wypadków przy pracy, sporządzanie raportów o wypadkach dla odpowiednich władz. Na pracodawcy spoczywa również obowiązek przeszkolenia pracownika przed przystąpieniem do pracy, w każdym przypadku przeniesienia pracownika lub zmiany pracy, wprowadzenia nowego sprzętu lub jego zmiany, wprowadzenia nowej technologii. Szkolenie powinno odbywać się na koszt pracodawcy, w ramach czasu pracy (2-2.fol.10).

(2-2.fol.9)

(2-2.fol.8)

(2-2.fol.10)

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek uwzględnienia przydatności pracownika do wykonywania powierzonych mu zadań, pod kątem jego bezpieczeństwa i zdrowia.

Koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników nie mogą w żadnym przypadku obciążać pracowników.

Obok obowiązków pracodawców w dyrektywie określone zostały obowiązki i prawa pracowników oraz ich przedstawicieli (2-2.fol.11)

(2-2.fol.11)

Pracownik ma obowiązek :

używać zgodnie z przeznaczeniem: maszyn, aparatów, narzędzi, niebezpiecznych substancji, środków transportu i innych środków produkcji
używać zgodnie z przeznaczeniem środków ochrony indywidualnej, jakie zostały mu wydane i po użyciu zostawiać je we właściwym miejscu (2-2.fol.12)

powstrzymywać się od rozłączania, zmieniania, usuwania stosowanych urządzeń zabezpieczających maszyny, aparaty, narzędzia, instalacje i budynki; urządzenia zabezpieczające muszą być stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem
z dobrze uzasadnionych powodów, natychmiast informować pracodawców i pracowników odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i zdrowie pracowników o jakichkolwiek sytuacjach stanowiących poważne i bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia oraz o jakichkolwiek niedociągnięciach w systemie ochrony
tak długo jak to będzie konieczne, współpracować z pracodawcą i pracownikami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, w celu realizacji zadań i wymagań postawionych przez kompetentne władze, zapewniających bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników podczas pracy
tak długo jak to będzie konieczne, współpracować z pracodawcą i pracownikami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo oraz zdrowie pracowników podczas pracy, w celu upewnienia się pracodawcy, że środowisko, a także warunki pracy są bezpieczne i nie stanowią zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia.

(2-2.fol.12)

Pracownicy mają również prawo oddalić się z miejsca zatrudnienia, wówczas gdy są lub mogą być narażeni na poważne i nieuniknione niebezpieczeństwo (2-2.fol.13).

(2-2.fol.13)

Pracownicy i ich przedstawiciele mają też prawo do konsultacji i uczestnictwa we wszystkich działaniach pracodawcy dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w środowisku pracy. W tym celu mogą żądać od pracodawcy wszelkich informacji na temat podejmowanych przez niego środków, jak też podjęcia stosownych środków i przedstawiać wnioski dotyczące zmniejszenie zagrożeń oraz usuwania źródeł tych zagrożeń. W prawie krajowym pracownicy lub ich przedstawiciele powinni mieć również zagwarantowane prawo odwołania się do kompetentnych władz, wówczas gdy stwierdzą, że podjęte przez pracodawcę środki są nieodpowiednie do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy (2-2.fol.14).

(2-2.fol.14)

Pracownicy i ich przedstawiciele nie mogą się znaleźć w jakimkolwiek niekorzystnym położeniu z powodu realizacji swoich uprawnień w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.

Z uwagi na swoją konstrukcję, omówiona dyrektywa wydaje się uniwersalna i „ponadczasowa”. Zawarte w niej wymagania mają zastosowanie do każdego rodzaju działalności i przez swoją uniwersalność w każdym czasie, bez względu na zachodzący postęp techniczny. Należy też zwrócić uwagę, że zawiera ona podstawowe wskazówki dla pracodawcy, jak prawidłowo i kompleksowo zarządzać bezpieczeństwem w środowisku pracy. W dyrektywie tej wykreowane zostało zupełnie nowe podejście do zagadnień ochrony życia i zdrowia pracowników. W odróżnieniu od dotychczasowego podejścia, skupiającego uwagę na ograniczaniu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a więc skutków wynikających ze stanu bezpieczeństwa pracy w zakładzie przez eliminację zagrożeń, w tej dyrektywie główny akcent został położony na likwidację prawdopodobieństwa zaistnienia zagrożenia dla życia i zdrowia. Stąd tak dużo miejsca zajmują uregulowania dotyczące stosowania prewencji, co ma zapewnić eliminowanie i ograniczanie ryzyka zawodowego występującego w miejscu pracy.

Porównując wymagania zawarte w tej dyrektywie z przepisami prawa polskiego, szczególnie zaś ze znowelizowanym w 1996 r. działem X kodeksu pracy, należy stwierdzić, że przepisy prawa polskiego zostały w znacznym stopniu zbliżone do wymagań dyrektywy. Omówiona powyżej dyrektywa 89/391/EWG nazwana została dyrektywą ramową. Nazwa ta wynika z tego, że w art.16.1. zawarta została delegacja stanowiąca podstawę wydania dyrektyw szczegółowych. Do chwili obecnej zostało wydanych 13 takich dyrektyw:

Dyrektywy szczegółowe wydane na podstawie dyrektywy Rady 89/391/EWG

Lp.	Nr dyrektywy	Nazwa
1.	89/654/EWG	w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny miejsca pracy
2.	89/655/EWG	w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu przez pracowników
3.	89/656/EWG	w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania w pracy profesjonalnego sprzętu ochronnego
4.	90/269/EWG	w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny ręcznej obsługi ładunków, zagrożonej szczególnie urazem kręgosłupa
5.	90/270/EWG	w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy przy monitorach
6.	90/394/EWG	w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami w pracy związanymi z czynnikami rakotwórczymi
7.	90/679/EWG	w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniami w pracy związanymi z czynnikami biologicznymi
8.	92/57/EWG	w sprawie wprowadzenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy na tymczasowych i ruchomych placach budów
9.	92/58/EWG	w sprawie minimalnych wymagań dla zapewnienia znaków bezpieczeństwa i/lub higieny w pracy
10.	92/85/EWG	w sprawie wprowadzenia środków zachęty do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy pracujących kobiet w ciąży lub pracujących kobiet, które niedawno rodziły lub są karmiące
11.	92/91/EWG	w sprawie minimalnych wymagań poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników przemysłów związanych z wierceniami w celu ekstrakcji minerałów
12.	92/104/EWG	w sprawie minimalnych wymagań poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników na powierzchni i pod ziemią w przemysłach związanych z ekstrakcją minerałów
13.	93/103/EWG	w sprawie minimalnych wymagań poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy na pokładach statków rybackich

Obok dyrektyw, dla których normą kompetencyjną jest art.118a Traktatu Rzymskiego, istotne znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika ma też art. 100a Traktatu. Wprawdzie stanowi on podstawę wydawania dyrektyw ustanowionych w celu utworzenia i funkcjonowania rynku wewnętrznego, jednakże na jego podstawie zostało uchwalonych szereg dyrektyw, które określają podstawowe wymagania, m.in. dla maszyn i środków ochrony indywidualnej. Wymagania te ustalone w załącznikach do dyrektyw, a także w normach technicznych muszą być spełnione, aby wyrób został uznany za bezpieczny dla zdrowia i środowiska oraz, aby został, po przejściu odpowiednich procedur, dopuszczony na rynek. W tym przypadku dopuszczenie na rynek bezpiecznego produktu, jakim jest maszyna czy też środki ochrony indywidualnej, ma istotny wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, którzy będą z nich korzystać w toku pracy

2-2.5. Literatura

Blanpain R., Matey M.: Europejskie prawo pracy w polskiej perspektywie. Warszawa, SCHOLAR 1993.
Dyrektywy Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dotyczące ochrony pracy. Warszawa, CIOP, Tom I - V., 1992-1995.
Florek M., Seweryński M.: Międzynarodowe prawo pracy. Warszawa, IWZZ 1988.
Konwencje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy 1919-1994. T.I - II. Warszawa, PWN 1996.
Koradecka D., Krzyśków B.: System ochrony pracy - doświadczenia krajów Unii Europejskiej. Bezpieczeństwo Pracy nr 1-2/1994.
Kowalski J.: Postanowienia międzynarodowego prawa bhp w polskim prawie pracy. ATEST, 1/1999 (dodatek specjalny).
Krzyśków B.: Procesy dostosowawcze do wymogów UE w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników. W: Polskie przedsiębiorstwa w perspektywie członkostwa w Unii Europejskiej pod. red.T. Kołodziej. Warszawa, PWE 1999.