2-4. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy [A]

2-4. Obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Jerzy Kowalski

2-4.1. Obowiązki pracodawcy

Wśród obowiązków pracodawcy wymienianych w art. 94 Kodeksu pracy (2-4. slajd 1) znajduje się obowiązek (pkt. 4) dotyczący zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia systematycznego szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

(2-4. slajd 1)

Pozostałe obowiązki pracodawcy w tym zakresie zostały zamieszczone w rozdziale I działu X kodeksu pracy

(2-4. slajd 2-1; 2-4. slajd 2-2; 2-4. slajd 2-3; 2-4. slajd 2-4)

(2-4. slajd 2-1)

(2-4. slajd 2-2)

(2-4. slajd 2-3)

(2-4. slajd 2-4)

Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca (art. 207 § 1), (2-4 ).

(2-4 )

Rozpatrując tę kwestię na gruncie prawa, odpowiedzialność ta może być odpowiedzialnością za wykroczenia popełnione przeciwko prawom pracownika (dział XIII k.p.), odpowiedzialnością za popełnione przestępstwa (odpowiedzialność karna) oraz odpowiedzialnością cywilną za wyrządzone szkody.

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone w rozdziale I, działu X kodeksu pracy.

Zgodnie z przepisem art. 207 § 2, pracodawca zobowiązany jest do ochrony zdrowia i życia pracowników. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż w znowelizowanym kodeksie pracy wyraźnie sprecyzowano, że wartością podlegającą ochronie jest zdrowie i życie pracowników. Obowiązek ten powinien być realizowany poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. To, czy dany pracodawca, w określonych warunkach, wykorzystał w sposób odpowiedni osiągnięcia nauki, podlega indywidualnej ocenie właściwych organów nadzoru, np. Państwowej Inspekcji Pracy i Inspekcji Sanitarnej lub sądu w toku postępowania sądowego.

Ogólny obowiązek pracodawcy jest uszczegółowiony przez wymienienie obowiązków szczególnych, które zobowiązują pracodawcę do tego, by:

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Wydzielenie obowiązku dotyczącego zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy wynikało z faktu, iż społeczny inspektor pracy nie jest „organem nadzoru” oraz było podyktowane potrzebą wyraźniejszego zaakcentowania roli społecznego nadzoru nad warunkami pracy jako trwałego elementu polskiego systemu ochrony pracy.

W systemie tym społeczny inspektor pracy spełniać będzie także rolę przedstawiciela pracowników w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidzianych w konwencjach MOP i dyrektywach Wspólnot Europejskich. Lepsze przystosowanie społecznej inspekcji pracy do wykonywania tej roli oraz zmiany w kierunku umożliwienia powoływania SIP w małych firmach, w których nie działają związki zawodowe, powinna uwzględniać najbliższa nowelizacja ustawy o społecznej inspekcji pracy.

Do rangi obowiązku podstawowego podniesiono obowiązek pracodawcy dotyczący znajomości przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajomość tych przepisów i zasad musi odpowiadać zakresowi, jaki jest niezbędny do wykonywania ciążących na pracodawcy obowiązków (art. 207 § 3).

Dla realizacji dyspozycji zawartych w Kodeksie pracy pracodawca jest także obowiązany przekazywać pracownikom informacje określone w art. 207¹ § 1) dotyczące:

1) zagrożeń dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,

2) działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń,

3) pracownikach wyznaczonych do:

a) udzielania pierwszej pomocy,
b) wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników.

Ponadto ze względu na rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i innych osób przebywających na terenie zakładu pracy oraz rodzaju i poziomu występujących zagrożeń pracodawca jest obowiązany (art. 209¹ § 1):

1) zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników,

2) wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy oraz wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników, zgodnie z przepisami o ochronie przeciwpożarowej,

3) zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.

Ustawodawca nakłada na pracodawcę dodatkowe obowiązki w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia; pracodawca jest wówczas obowiązany (art. 209² § 1):

1) niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony,

2) niezwłocznie dostarczyć pracownikom instrukcje umożliwiające, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, przerwanie pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne.

W razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne, a do czasu usunięcia zagrożenia nie wydawać polecenia wznowienia pracy (art. 209² § 2).

Pracodawca jest obowiązany umożliwić pracownikom, w przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia lub życia albo dla zdrowia lub życia innych osób, podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa - nawet bez porozumienia z przełożonym - na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych. Pracownicy, którzy podjęli działania, o których mowa w § 1, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji tych działań, pod warunkiem że nie zaniedbali swoich obowiązków (art. 209³).

Przez pojęcie „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy” rozumie się reguły pozaprawne, wynikające z techniki i doświadczenia życiowego, których przestrzeganie, w określonych warunkach, jest niezbędne dla zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

przypadku jednoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 208 § 1), (2-4. slajd 3)

(2-4. slajd 3)

Obowiązek współpracy różnych przedsiębiorstw, jednocześnie działających w tym samym miejscu, wynika wprost z art. 17 konwencji nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy oraz z art. 6 ust. 4 dyrektywy 89/391/ EWG. Zgodnie z kodeksem pracy, współpraca ta powinna polegać m.in. na ustaleniu zasad współdziałania, uwzględniających sposoby postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników oraz na wyznaczeniu koordynatora, który będzie sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy. Ustalenie sposobów postępowania w przypadku występowania zagrożeń wymaga uprzedniego dokonania analizy tych zagrożeń i oceny ryzyka.

Sposób postępowania, poza ustaleniem środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stosownie do rodzaju zagrożenia i warunków jego występowania, powinien uwzględniać także: zasady powiadamiania pracowników i innych osób o zagrożeniu i jego ewentualnych skutkach, zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, sposoby neutralizacji niebezpiecznych środków chemicznych, zasady postępowania w razie pożaru itp. wskazówki.

Ustalenia dotyczące wyznaczenia koordynatora i zasad współdziałania powinny być dokonane przed przystąpieniem do wykonywania wspólnych robót, najlepiej w ramach zawieranych umów o wykonanie robót albo w aneksach do tych umów. Wyznaczenie koordynatora, o którym była mowa wyżej, nie zwalnia pracodawców z obowiązku zapewnienia swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 208 § 2).

2-4.2. Prawa i obowiązki pracowników

W Kodeksie pracy, w dziale X dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy, gwarantuje się pracownikowi szereg uprawnień związanych z ochroną jego życia i zdrowia.

Do nowych praw pracowniczych, nie występujących w dotychczas obowiązującym prawie pracy, należy prawo do powstrzymania się od wykonywania pracy wówczas, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Pracownik ma także prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymanie się od pracy nie usunęło tego zagrożenia. W obu przypadkach, tj. powstrzymania się od wykonywania pracy oraz oddalenia się z miejsca zagrożenia, pracownik ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia o tym fakcie przełożonego.

a czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia pracownik zachowuje prawo do (pełnego) wynagrodzenia (art. 210 § 1, 2 i 3), (2-4. slajd 4)

(2-4. slajd 4)

. Zagrożenie dla życia lub zdrowia musi mieć charakter zagrożenia bezpośredniego i może także dotyczyć innych pracowników lub osób. Pracownik ma prawo podjąć decyzję w sprawie skorzystania z tego uprawnienia na podstawie samodzielnie dokonanej oceny sytuacji. Przy podejmowaniu decyzji pracownik powinien zwrócić uwagę na to, czy został naruszony konkretny przepis dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy.

Naruszenie samych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, powodujące zagrożenie dla życia i zdrowia, może być podstawą do powstrzymania się od wykonywania pracy, ale nie gwarantuje prawa do pełnego wynagrodzenia. W takim przypadku może mieć zastosowanie art. 81 § 1, zgodnie z którym pracownikowi, który był gotów do pracy, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, za czas niewykonywania pracy przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia - 60% wynagrodzenia.

Drugie, uprawnienie dotyczy pracowników wykonujących prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, określone w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. nr 62, poz. 287). Pracownik wykonujący pracę wymienioną w tym załączniku może, po uprzednim powiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od jej wykonywania, jeżeli stwierdzi, że jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób. Ponieważ przyczyna powstrzymania się od wykonywania pracy leży po stronie pracownika, ustawodawca nie przewidział w tym przypadku prawa do zachowania wynagrodzenia.

W załączniku do ww. rozporządzenia są wymienione m.in. prace:

przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych,
przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych,
operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych,
drużyn trakcyjnych oraz maszynistów-operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych,
nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei,
kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów,
przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych,
przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć,
przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych, podlegających pełnemu dozorowi technicznemu,
przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem,
przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych,
doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji,
maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych - w podziemnych zakładach górniczych,
pilota morskiego,
na wysokości, na masztach i wieżach antenowych,
pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego, balonu wolnego oraz skoczka spadochronowego zawodowego,
nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie,
kontrolera ruchu lotniczego.

Wykaz zawiera 36 pozycji i po weryfikacji jego stosowania w praktyce, na wniosek właściwych ministrów, będzie uzupełniany.

Zarówno brzmienie art. 210 § 4, jak i rodzaje prac wymienionych w załączniku do rozporządzenia wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w art. 210 § 6 świadczą, że przedmiotem ochrony nie jest tylko życie i zdrowie pracownika wykonującego prace wymienione w tych przepisach, ale ochrona ta dotyczy głównie innych osób, np. pasażerów samolotu, pociągu, autobusu lub innych osób, które mogłyby znaleźć się w zasięgu pracy urządzenia, będącego źródłem zagrożeń. Tak więc, intencją ustawodawcy jest przeciwdziałanie katastrofom i wypadkom powstałym w wyniku błędu popełnionego przez człowieka z powodu niedyspozycji psychofizycznej.

Należy podkreślić, iż w załączniku tym minister pracy i polityki socjalnej określił jedynie rodzaje prac, których wykonywanie uprawnia do powstrzymania się od pracy na podstawie art. 210 § 4. Przepis ten nie stanowi podstawy do określenia zakresu wstępnych i okresowych badań lekarskich pracowników, gdyż kwestie te regulują odrębne przepisy wydane na podstawie art. 229 § 8 k.p., tj. przepisy rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 69. poz. 332). Mogą tu mieć zastosowanie także inne (pozakodeksowe) przepisy określające wymóg poddania się badaniom psychofizycznym warunkującym dopuszczenie do określonej pracy (np. pilota, kontrolera ruchu lotniczego, maszynisty, kierowcy).

Uprawnienia określone w paragrafach 1, 2 i 4 art. 210 nie dotyczą pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia, np. strażaków, ratowników górniczych, ratowników ratownictwa chemicznego, ratowników górskich.

Zgodnie z brzmieniem art. 100 § 2, pkt. 3 kodeksu pracy, pracownik jest obowiązany w szczególności przestrzegać: przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały bardziej szczegółowo sprecyzowane w rozdziale II działu X kodeksu pracy.

rzestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy należy do podstawowych obowiązków pracownika (art. 211), (2-4. slajd 5).

(2-4. slajd 5)

W szczególności pracownik jest obowiązany:

znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu pracy,
stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązek współdziałania pracownika z pracodawcą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy wynika z prawa międzynarodowego, m.in. z art. 19 konwencji MOP nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy oraz z art. 13 ust. 2, pkt. e dyrektywy 89/391/EWG. Oznacza to w praktyce, że niestosowanie środków ochrony zbiorowej, np. urządzeń wentylacyjnych czy odpylających, lub świadome uchylanie się od współpracy, o której mowa w art. 211 pkt. 7, może być podstawą do zastosowania w odniesieniu do pracownika odpowiedzialności porządkowej za nieprzestrzeganie podstawowych obowiązków pracowniczych, określonej w art. 108 k. p.

Wymienione obowiązki pracownika są obowiązkami podstawowymi, co oznacza, że nagminne, zawinione i uporczywe uchylanie się przez pracownika od ich realizacji może stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem, bez wypowiedzenia w trybie art. 52. § 1 pkt. 1 Kodeksu Pracy (ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych).

W Kodeksie pracy wyróżniono pracowników, którzy kierują innymi pracownikami, i nazwano ich osobami kierującymi pracownikami. W praktyce dotyczy to każdego pracownika, który kieruje co najmniej jednym innym pracownikiem, bez względu na nazwę stanowiska, na którym został zatrudniony, np. kierownik, mistrz, brygadzista, sztygar.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Należy podkreślić, że w przypadku niewykonywania ww. obowiązków, osoba kierująca pracownikami podlega odpowiedzialności porządkowej określonej w art. 108, a także odpowiedzialności za wykroczenia określonej w art. 283 k.p. i w kodeksie wykroczeń (2-4. slajd 15).

(2-4. slajd 15)

Również jeżeli nieprawidłowa bądź błędna realizacja wymienionych obowiązków spowodowała lub przyczyniła się do zaistnienia bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia pracownika może on ponosić odpowiedzialność karną.

W Kodeksie pracy wyraźnie zostały rozdzielone obowiązki osób kierujących pracownikami od obowiązków pracodawcy. Dokonano także modyfikacji zapisu punktu drugiego przez wprowadzenie obowiązku dbałości o sprawność środków ochrony indywidualnej, zamiast dotychczasowego obowiązku zapewnienia pracownikom odzieży ochronnej i sprzętu ochronnego, który spoczywał na pracodawcy. W punkcie czwartym wprowadzono obowiązek dbałości o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem. Obowiązki osób kierujących pracownikami zostały uzupełnione także o nowy obowiązek dotyczący zapewnienia wykonania zaleceń lekarskich.

2-4.3. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Pracodawca jest obowiązany aby obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, spełniały wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 § 2).

Pracodawca obowiązany jest ponadto utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia przeznaczone do pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 214 § 2).

Budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia przeznaczone do wykonywania pracy, powinna być dokonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców.

Budynki oraz pomieszczenia przeznaczone do wykonywania pracy powinny spełniać wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690, z późn. zm.) oraz rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. z 2003 Dz.U. Nr 169 poz. 1650 ze zm.). W odniesieniu do pomieszczeń przeznaczonych do wykonywania pracy wymagania te dotyczą na przykład: wolnej kubatury i wolnej powierzchni podłogi przypadającej na jednego pracownika, wysokości pomieszczenia, oświetlenia dziennego i elektrycznego, sytuowania pomieszczenia pracy względem otaczającego terenu, ogrzewania i wentylacji. W załączniku do rozporządzenia zostały określone szczegółowe wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

2-4.4. Maszyny i inne urządzenia techniczne

Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy oraz uwzględniały zasady ergonomii (art. 215. § 1). Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymienionych wymagań, szczególnie w tych przypadkach, gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w (art. 216). Przepisy art. 215 i art. 217 Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do narzędzi pracy.

Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach (art. 217). Złamanie tego zakazu jest zagrożone grzywną w ramach odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 2, pkt. 3).

Na podkreślenie zasługuje fakt, iż pojęcie ergonomia znalazło się po raz pierwszy w polskim prawie pracy (art. 215 § 1 pkt. 2 i art. 217² k.p.), (2-4. slajd 7).

(2-4. slajd 7)

Szczegółowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i obsłudze maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych, a także wymagania dotyczące osłon i innych urządzeń ochronnych zostały określone w rozdziale 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 129, poz. 844, z późn zm.), (2-4. slajd 7-1; 2-4. slajd 7-2).

(2-4. slajd 7-1)

(2-4. slajd 7-2)
Producent maszyn i urządzeń lub osoba wprowadzająca do obrotu maszyny i inne urządzenia techniczne mogą ponosić odpowiednio odpowiedzialność cywilną lub karną za niedopełnienie wymagań określonych w przepisach dotyczących wymagań zasadniczych dla maszyn, urządzeń i instalacji, określonych w szczegółowych przepisach dotyczących takich wyrobów.

Pracodawca powinien wymagać deklaracji zgodności dotyczącej wyrobów określonych w odrębnych przepisach.

Pracodawca ma także zapewnić, by niezależnie od obowiązkowej oceny zgodności, maszyny i inne urządzenia techniczne oraz instalacje i narzędzia spełniały wymagania minimalne określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz.1596, z późn. zm.). Obowiązek ten dotyczy wszystkich środków pracy stosowanych przez pracowników, przy czym maszyny, urządzenia i instalacje zakupione przed 1.01.2003 r. powinny być dostosowane do wymagań minimalnych określonych w rozdziale 3. przedmiotowego rozporządzenia do dnia 1.01.2006 r.

2-4.5. Substancje chemiczne oraz procesy pracy szczególnie szkodliwe lub niebezpieczne dla zdrowia

Wszystkie materiały i procesy technologiczne, przed ich zastosowaniem w produkcji, powinny być sprawdzone w celu ustalenia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220 § 1), (2-4. slajd 8).

(2-4. slajd 8)

W przypadkach, w których dla ustalenia stopnia szkodliwości materiałów i procesów technologicznych konieczne jest przeprowadzenie badań, badania takie wykonują jednostki wymienione w załączniku do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań, wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w art. 220 § 2 pkt 1 Kodeksu pracy. Konieczność przeprowadzenia takich badań będzie uzasadniona w szczególności w przypadkach zastosowania nowych materiałów i technologii o nie ustalonym jeszcze stopniu szkodliwości i braku danych dotyczących norm higienicznych (NDS i NDN).

Niedopuszczalne jest

• stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220. § 1).
• stosowanie substancji chemicznych i ich mieszanin nie oznakowanych w sposób widoczny i umożliwiający ich identyfikację (art. 221 §1)
• stosowanie substancji i niezabezpieczonej mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stanowiącej zagrożenie bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem (art. 221 §2).

Stosowanie niebezpiecznych substancji i niezabezpieczonej mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stanowiącej zagrożenie jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia (art. 221 §3).

Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym jest obowiązany:

zastępować te substancje i i ich mieszaniny mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki,
rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, ich mieszaninami lub pracesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub prawdopodobnym działaniu rakotwórczym.

Wykaz substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagennym określa Minister Zdrowia i Opieki Sspołecznej w porozumieniu z właściwymi ministrami (art. 222 § 3), (2-4. slajd 9).

(2-4. slajd 9)

Ustawa z dnia 25 lutego 2011r o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. Nr 63, poz 322), (2-4. slajd 9-1).

(2-4. slajd 9-1)
W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe - ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 222¹ § 1).

Pracodawca zobowiązany jest do oceny narażenia pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych, prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestru pracowników zatrudnionych przy takich pracach. Szczegółowe wymagania w tym zakresie oraz klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych, wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych, szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne określa ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716, z późn. zm.)

W znowelizowanym Kodeksie pracy wprowadzono również obowiązek ochrony pracownika przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych.

Dopuszczalna dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika, nie może przekraczać dawek ustalonych dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego (art. 223 §1 i 2).

Przepis art. 224 wypełnia lukę, jaka zaistniała w polskim ustawodawstwie w związku z brakiem ustawowej regulacji dotyczącej przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom (katastrofom).

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń zobowiązano pracodawców, którzy prowadzą działalność stwarzającą możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia pracowników, do zapewnienia:

odpowiednich do rodzaju niebezpieczeństwa urządzeń i sprzętu ratowniczego,
należycie przeszkolonej obsługi tych urządzeń i sprzętu,
udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanym.

2-4.6. Profilaktyczna ochrona zdrowia

Pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, a także informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 kodeksu pracy), (2-4. slajd 10-1; 2-4. slajd 10-2; 2-4. slajd 10-3; 2-4. slajd 10-4).

(2-4. slajd 10-1)

(2-4. slajd 10-2)

(2-4. slajd 10-3)

(2-4. slajd 10-4)
Ograniczanie ryzyka zawodowego realizowane powinno być w szczególności porzez:

1) zapobieganie zagrożeniom,
2) przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone,
3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania,
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników,
5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych,
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,
7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej,
8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ryzyko (risk) to w zrozumieniu potocznym możliwość wystąpienia niepożądanych zdarzeń, powodujących straty. Ocena ryzyka polega na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń oraz wysokości prawdopodobnych strat. Straty w tym przypadku są rozumiane jako straty związane z utratą zdrowia lub życia.

Pojęcie ryzyka zawodowego zostało zdefiniowane w polskim prawie w § 2 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003r Nr 169, poz. 1650 ze zm.). Zgodnie z tą definicją, przez pojęcie ryzyka zawodowego rozumie się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które powodują straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy. Środowisko pracy to warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w którym odbywa się proces pracy.

Zgodnie z brzmieniem § 39 a) tego rozporządzenia, pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny:

1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników,
2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
b) wykonywanych zadań,
c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,
d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
e) osób pracujących na tym stanowisku.

2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

Przez zagrożenie rozumie się taki stan środowiska pracy, który może spowodować wypadek lub chorobę.

Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, które ograniczają wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.

W wykonaniu obowiązku pracodawcy dotyczącego oceny ryzyka mogą być przydatne, dostępne już na rynku, specjalne programy zawierające odpowiednie moduły, które pozwalają na zobiektywizowaną, opartą na z góry ustalonych kryteriach, ocenę ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy (np. opracowany przez CIOP komputerowy system rejestracji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego STER).

W okresie kilku ubiegłych lat obserwowano rozwój różnych metod oceny ryzyka zmierzających do jej zobiektywizowania i udoskonalenia. Metody te zostały opisane w wielu publikacjach dotyczących samej problematyki oceny ryzyka zawodowego [5] lub systemów zarządzania bezpieczeństwem [np. 7, 8, 11,12,13,15,16]. W opracowaniach tych omówiono zalecane procedury analizy, oceny i kontroli ryzyka, niezbędne do wdrożenia i funkcjonowania w zakładzie pracy systemu zarządzania bezpieczeństwem. Należy uznać, że w zakładach pracy, w których nie działają takie systemy i procedury, obowiązek określony w art. 226 jest wykonany, gdy pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy (w ramach szkolenia wstępnego) poinformuje go o:

rodzajach czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych występujących na stanowisku pracy oraz o ich poziomie (np. stężeniach substancji chemicznych i pyłów w powietrzu,
wypadkach i chorobach zawodowych, jakie miały miejsce na tym lub podobnych stanowiskach pracy w zakładzie, przyczynach oraz skutkach tych wypadków i chorób, a także podjętych działaniach profilaktycznych,
środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej, jakie będą do dyspozycji pracownika oraz sposobach ich stosowania.

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą (art. 227 § 1). Jak wynika z brzmienia tego przepisu, obowiązek ten nie ogranicza się jedynie do chorób zawodowych (określonych w wykazie chorób zawodowych), ale dotyczy także innych chorób, na które może zachorować pracownik w związku z warunkami, w jakich wykonuje pracę. Wprawdzie choroby nie zakwalifikowane do chorób zawodowych a związane z wykonywaną pracą nie dają podstaw do ubiegania się o świadczenia pieniężne przewidziane w przypadku stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej, ale mogą być brane pod uwagę w ocenie wypełniania obowiązków w zakresie bhp przez pracodawcę, jeżeli są podstawy do uznania, iż powstały w związku z warunkami pracy. Dodatkowo stanowi to podstawę do dochodzenia o pracodawcy odszkodowania, a nawet renty w procesie cywilnym.

Wykonanie obowiązku określonego w art. 227 § 1 odbywa się w szczególności przez: utrzymywanie w stałej sprawności urządzeń ograniczających lub eliminujących szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników, przeprowadzanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom.

Wprawdzie sposób udostępniania wyników badań i pomiarów nie został określony wprost w tym przepisie, ale niewątpliwie informacje te powinny być także przekazane w trakcie szkoleń wstępnych i okresowych, o których mowa w art. 237³ kodeksu pracy oraz w ramach informowania o ryzyku zawodowym, o którym mowa w art. 226 kodeksu pracy. W razie stwierdzenia przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pracodawca jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować o tym pracowników oraz umieścić na odpowiednim stanowisku pracy informację o stwierdzonym narażeniu.

Tryb i częstotliwość badań i pomiarów, o których mowa wyżej, a także sposób rejestrowania, przechowywania i udostępniania wyników tych badań i pomiarów określa w drodze rozporządzenia Minister Zdrowia na podstawie upoważnienia wynikającego z art. 227 § 2 Kodeksu pracy. Obecnie kwestię tę reguluje ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166).

Wykaz najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia określa w drodze rozporządzenia minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem zdrowia i opieki społecznej. Obecnie jest to Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2018r., poz. 1286 ). Wykaz ten jest sporządzany na podstawie uzasadnionych wniosków przedkładanych ministrowi pracy i polityki socjalnej przez Międzyresortową Komisję do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, powołaną przez Prezesa Rady Ministrów w trybie art. 228 § 1.

Osoba przyjmowana do pracy podlega wstępnym badaniom lekarskim. Badaniom takim podlegają także pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. Ponowne badanie wstępne pracownika przenoszonego na inne stanowisko pracy (z wyjątkiem pracowników młodocianych) powinno wykonywać się wtedy, gdy na nowym stanowisku jest wyższy poziom czynników szkodliwych albo występują czynniki szkodliwe, które nie występowały na poprzednim stanowisku pracy.

Pracownik podlega ponadto okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad 30 dni, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim (art. 229 § 6). Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadzane są na koszt pracodawcy (art. 229 § 6). Pracodawca ponosi także inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej, niezbędnej z uwagi na warunki pracy.

Tryb, zakres i częstotliwość profilaktycznych badań lekarskich oraz zakres czynności rozumianych jako inne czynności prowadzone w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami określił minister zdrowia i opieki społecznej, w porozumieniu z ministrem pracy i polityki socjalnej, w rozporządzeniu z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. nr 69, poz. 332, ze zm.). W rozporządzeniu tym określono także dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać lekarze przeprowadzający badania oraz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną niezbędną z uwagi na warunki pracy.

W przypadku stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstanie choroby zawodowej lub gdy pracownik stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został uznany za niezdolnego do pracy, pracodawca, na podstawie odpowiedniego orzeczenia lekarskiego, jest obowiązany przenieść pracownika do innej odpowiedniej pracy (art. 230 § 1 i art. 231).

W razie przeniesienia pracownika do innej pracy wskutek wystąpienia objawów choroby zawodowej, praca do której zostanie on przeniesiony, może być uznana za odpowiednią tylko wtedy, gdy pracownik nie będzie narażony na czynniki, które wywołały objawy choroby zawodowej. Jeżeli przeniesienie, o którym mowa wyżej, powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy (art. 230 § 2) przez okres nie przekraczający 6 miesięcy.

Pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, pracodawca powinien zapewnić nieodpłatnie odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych (art. 232). Rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania określiła Rada Ministrów w rozporządzeniu z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. nr 60, poz. 279).

Należy odnotować, iż dotychczas w prawie pracy nie było ustawowego obowiązku dostarczania napojów pracownikom wykonującym prace szczególnie uciążliwe. Istotny jest fakt, iż w przypadku, gdy spowodowana warunkami atmosferycznymi temperatura w pomieszczeniach pracy przekracza 28o C, a poza pomieszczeniami 25o C , prawo do napojów chłodzących dotyczy wszystkich pracowników, bez względu na rodzaj pracy jaką wykonują. Pracodawca jest obowiązany dostarczać napoje w ilościach niezbędnych do zaspokojenia potrzeb. Pracownikom nie przysługuje ekwiwalent pieniężny za posiłki i napoje. Przepis ten nie przewiduje możliwości wydawania (za częściową odpłatnością) tzw. posiłków regeneracyjno-wzmacniających, ale posiłki takie mogą być wydawane, jeżeli są przewidziane w układzie zbiorowym pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urządzenia higieniczno-sanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku (art. 233). Szczegółowe wymagania dotyczące urządzeń higieniczno-sanitarnych zawierają przepisy ogólne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w związku z przepisami prawa budowlanego. Ilość środków do utrzymania higieny osobistej, np. mydła, pasty do mycia oraz ręczników, zależy od rodzaju wykonywanej pracy i stopnia zabrudzenia ciała w wyniku tej pracy. Środki te powinny być wydawane w ilościach niezbędnych dla utrzymania higieny osobistej.

W § 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy uszczegółowiony został obowiązek dotyczący zapewnienia pracownikom środków do udzielania pierwszej pomocy. Pracodawca, w myśl tego przepisu, powinien zapewnić sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególności pracodawca powinien zapewnić punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których są wykonywane prace powodujące duże zagrożenie wypadkowe lub wydzielanie się szkodliwych dla zdrowia par, gazów albo pyłów. W pozostałych wydziałach (oddziałach) należy rozmieścić odpowiednio wyposażone apteczki pierwszej pomocy. Liczbę punktów i apteczek pierwszej pomocy, ich usytuowanie oraz ilość i rodzaj środków pierwszej pomocy - pracodawca powinien ustalić w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną.

2-4.7. Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii

Minister Edukacji Narodowej obowiązany jest zapewnić uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z ministrem pracy i polityki socjalnej (art. 237²).

Zgodnie z przepisem art. 237³ § 1, pracownik nie może być dopuszczony do pracy, do której wykonywania nie posiada wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (2-4. slajd 11;2-4. slajd 11-1;2-4. slajd 11-2).

(2-4. slajd 11)

(2-4. slajd 11-1),

(2-4. slajd 11-2)

W ustawie wyraźnie wyróżniono pojęcia: kwalifikacje i umiejętności. Kandydata do pracy należy zatem ocenić pod kątem posiadania kwalifikacji, jeżeli kwalifikacje takie są wymagane na stanowisku, na którym ma być on zatrudniony, oraz pod kątem posiadanych przez niego umiejętności. W niektórych wypadkach może to dotyczyć kwalifikacji związanych z posiadaniem uprawnień do wykonywania określonych prac, np.; prac spawalniczych, kierowania pojazdami i urządzeniami transportowymi, eksploatacji urządzeń podlegających dozorowi technicznemu, prac związanych z eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych, samodzielnych stanowisk w budownictwie.

Do wykonywania pracy, poza kwalifikacjami, niezbędne są umiejętności. Na przykład kwalifikacje, jakie posiada inżynier lub technik mechanik, nie dają podstaw do uznania, że posiadają oni wystarczające umiejętności do obsługi np. tokarki. Umiejętności nabywa się w wyniku przyswojenia sobie wiedzy teoretycznej i treningu praktycznego. Poziom tych umiejętności powinien zapewniać bezpieczne wykonywanie pracy. Kwalifikacje ocenia się zazwyczaj na podstawie dostarczonych przez pracownika dokumentów (dyplom ukończenia szkoły wyższej, świadectwa szkolne i zawodowe, zaświadczenia itp.).

Umiejętności należy sprawdzić w praktyce, co odbywa się w ramach szkolenia wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a ściślej, w trakcie instruktażu stanowiskowego w zakresie bezpieczeństwa pracy.

Pracodawca powinien zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzić (organizować lub zlecać) okresowe szkolenia w tym zakresie (art. 237³ § 2). Szkolenia te powinny odbywać się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 237³ § 3). Minister pracy i polityki socjalnej w rozporządzeniu z dnia 28 maja 1996 r. określił szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 62, poz. 285). W załączniku do tego rozporządzenia zamieszczono 16 ramowych programów szkolenia, stanowiących podstawę do opracowania odpowiednich programów szczegółowych w zakładach pracy i jednostkach prowadzących szkolenie.

Pracodawca obowiązany jest zaznajomić pracowników z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac oraz wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki w tym zakresie . Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237⁴ § 1, 2 i 3).

Obowiązek pracodawcy dotyczący udostępniania (do stałego korzystania) aktualnych instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy został uszczegółowiony w § 41 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Instrukcje takie powinny dotyczyć: stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników, obsługi maszyn i urządzeń technicznych, postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi oraz udzielania pierwszej pomocy.

2-4.8. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami (art. 237⁶ § 1), (2-4. slajd 12).

(2-4. slajd 12)

Środki ochrony indywidualnej stanowią szczególną grupę wyrobów. Od jakości tych środków zależy zdrowie lub życie użytkownika. Z tego też powodu wszystkie środki ochrony indywidualnej są objęte obowiązkową certyfikacją na znak bezpieczeństwa. Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach (art. 237⁶ § 3).

Pracodawca jest obowiązany ponadto dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zabronione jest dopuszczenie pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy (art. 237⁹ § 1).

Pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237⁷ § 1 ). Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca dokonuje takich ustaleń w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, wybranymi przez załogę w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

Przepis art. 237⁷ § 3 wyklucza możliwość wykonywania pracy we własnej odzieży pracownika na stanowiskach, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego (zgodnie z postanowieniem art. 237⁷ § 2) pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny.

Kodeks pracy nie przewiduje wydania przepisu wykonawczego, dotyczącego zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży roboczej. Oznacza to, że wszystkie obowiązki pracodawcy w tej dziedzinie oraz uprawnienia pracowników wynikają z treści przepisów ustawy.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, a także przewidywane okresy użytkowania tej odzieży i obuwia, pracodawca ustala w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli organizacja taka nie działa w zakładzie pracy, to ustaleń takich dokonuje z pracownikiem, przedstawicielem załogi wybranym w trybie przyjętym w zakładzie pracy (art. 237⁸ § 1). Kodeks pracy nie przewiduje wydania przepisu wykonawczego, dotyczącego zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży roboczej. Uzupełnieniem dla wskazań dotyczących zasad przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej stanowi załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zarówno środki ochrony indywidualnej, jak i odzież oraz obuwie robocze stanowią własność pracodawcy (art. 237⁸ § 2).

Pracodawca ma obowiązek zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie (art. 237⁹ § 2 i 3). W przypadku gdy pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, może powierzyć te czynności pracownikowi, za jego zgodą, wypłacając jednocześnie ekwiwalent pieniężny w wysokości poniesionych przez pracownika kosztów (art. 237⁹ § 3).

Nie wolno powierzyć pracownikowi prania odzieży, która w wyniku stosowania w procesie pracy uległa skażeniu środkami chemicznymi, promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Pracodawca powinien ponadto zadbać, aby skażone: odzież, obuwie oraz środki ochrony indywidualnej były przechowywane wyłączne w miejscach przez niego przeznaczonych do tego celu. Niedopuszczalne jest powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów skażonych, o których mowa wyżej (art. 237¹⁰ § 1 i 2).

2-4.9. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy

racodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników, tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 237¹¹ § 1), (2-4. slajd 13).

(2-4. slajd 13)

Pracodawca zatrudniający do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli: zatrudnia do 10 pracowników albo zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Pracodawca zatrudniający nie więcej jak 100 pracowników - w przypadku braku kompetentnych pracowników - może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.

Wymagane kwalifikacje, zadania i uprawnienia służby bhp zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 109, poz. 844, z póxn. zm.). Rozporządzenie to jest jednym z ważniejszych elementów polityki krajowej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Służbę bhp stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne, jednoosobowe lub wieloosobowe, podległe bezpośrednio pracodawcy lub członkowi organu zarządzającego (np. zarządu), upoważnionego przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy. Służba bhp nie może być obciążana zadaniami innymi niż wymienione w rozporządzeniu (z wyjątkiem pracowników, którym powierzono zadania służby bhp obok innych obowiązków, w podmiotach zatrudniających nie więcej niż 100 pracowników). Liczbę pracowników służby bhp, z uwzględnieniem minimalnego zatrudnienia określonego w ww. rozporządzeniu, ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy, a także związane z nimi zagrożenia zawodowe i uciążliwości pracy. W zakładach pracy zatrudniających od 100 do 600 pracowników, tworzy się wieloosobową lub jednoosobową komórkę organizacyjną albo zatrudnia w tej komórce pracownika w niepełnym wymiarze czasu pracy. Pracodawcy zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudniają w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na 600 pracowników.

Ważną regulacją jest przepis art. 23711 § 4 Kodeksu pracy, nadający uprawnienie właściwemu inspektorowi pracy, który w porozumieniu z właściwym inspektorem sanitarnym, może nakazać zwiększenie liczby pracowników służby bhp w zakładzie pracy lub utworzenie takiej służby u pracodawcy zatrudniającego mniej niż 10 pracowników, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

2-4.10. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy

Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji wchodzą pracownicy służby bhp, lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikami, społeczny inspektor pracy oraz przedstawiciele pracowników wybrani przez zakładową organizację związkową, a w przypadku, gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa - przez pracowników w trybie przyjętym w zakładzie pracy. Przewodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy lub przedstawiciel pracowników (art. 237¹² § 1 i 2 kodeksu pracy, 2-4. slajd 14).

2-4. slajd 14

237¹³

¹³

2-4.11. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2, także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 304 § 1), a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.

Podobny obowiązek dotyczy jednostek organizujących prace wykonywane przez osoby fizyczne w ramach prac społecznie użytecznych (art. 304 § 3).

Obowiązki nałożone na pracodawcę określone w art. 207 paragraf 2 KP stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizującymi pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

1) na innej podstawie niż stosunek pracy,
2) prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu pracy przez studentów i uczniów nie będących jego pracownikami (art. 304 § 2).

W razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby postronne, pracodawca jest obowiązany zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia tym osobom (art. 304 § 4).

Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określone w art. 211 w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, dotyczą również osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. umowa zlecenie), a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, jeżeli praca wykonywana jest w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (art. 304¹).

Intencją ustawodawcy jest, aby osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnej, w zakładzie pracy lub w miejscu wskazanym przez pracodawcę, dostosowała się do przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących w tym zakładzie pracy. W przeciwnym razie praca wykonywana przez taką osobę mogłaby zagrażać zdrowiu i życiu pracowników zakładu lub grozić innymi stratami. Należy zwrócić uwagę, że przepis ten rodzi jedynie obowiązek po stronie osoby świadczącej pracę i nie powoduje podobnego (symetrycznego) obowiązku po stronie pracodawcy, np. obowiązku szkolenia w zakresie bhp lub profilaktycznych badań lekarskich. Jeżeli jednak pracodawca zdecyduje się na przeprowadzenie na swój koszt np. szkoleń wstępnych w zakresie bhp dla osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilno-prawnych, to osoby te mają obowiązek uczestniczenia w takich szkoleniach.

Do członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i współpracujących z nimi członków ich rodzin oraz członków spółdzielni kółek rolniczych stosuje się odpowiednio art. 208 § 1, art. 213 § 2, art. 217 § 2, art. 218, art. 220 § 1 i art. 221 § 1,2 i 3 kodeksu pracy (art. 3042).

Do osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą stosuje się odpowiednio art. 208 § 1 dotyczący koordynowania prac różnych wykonawców w tym samym miejscu (art. 304³).

Pracodawca jest obowiązany przydzielić niezbędną odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej osobom wykonującym krótkotrwałe prace albo czynności inspekcyjne, w czasie których ich własna odzież może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a także ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac lub czynności (art. 304).

2-4.12. Literatura

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320, ze zm.)

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1251,, z późn. zm.).

ustawa z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1205 ze zmianami)

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2011 r. Nr 173, poz. 1034)

rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 ze zmianami z 2020 r., poz. 2234)

rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2016r. poz. 1488)

rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318)

rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz.U. Nr 138, poz. 931)

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 ze zmianami oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 462) oraz rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. z 2017r., poz. 854)

rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych (Dz. U. poz. 696)

rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166)

rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 121, poz. 571 ze zmianami z 2003 r. Nr 36, poz. 314)

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105, poz. 870)

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. z 2013r. poz. 1367)

rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016r. poz. 2067)

rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 ze zmianami oraz z 2007 r. Nr 196, poz. 1420)

rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 ze zmianami z 2003 r. Nr 178, poz. 1745)

rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. poz. 796)