3-6. Geometria stanowisk pracy siedzącej, stanowiska do pracy z komputerem      

    Joanna Bugajska

     3-6.1 Wprowadzenie

      Typowymi przykładami pracy wykonywanej w pozycji siedzącej są między innymi: praca operatorów, konfekcjonerek, montażystów oraz praca biurowa, związana z obsługą komputerów. Podczas pracy pozycja siedząca jest często przedkładana nad inne pozycje ciała. Ogranicza ona aktywność ruchową pracownika, zapewnia natomiast stabilne podparcie ciała. Stwarza więc większy komfort oraz zwiększa precyzję manipulacji. Powoduje to, że podczas pracy siedzącej obciążenie wysiłkiem fizycznym dynamicznym jest niewielkie, pojawiają się natomiast uciążliwości typowe dla obciążenia statycznego i monotypowego, prac precyzyjnych. I tak, na przykład, podczas obsługi komputerów występują następujące czynniki, które decydują o uciążliwości pracy  (3-6. slajd 1).

         (3-6. slajd 1)

         (3-6. slajd 1)
        • obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego
        • obciążenie narządu wzroku (zmęczenie wzroku)
        • stres psychologiczny.

        Uciążliwości pracy, związane z nadmiernym obciążeniem wzroku i układu mięśniowo-szkieletowego, mogą być zmniejszone, a nawet wyeliminowane, poprzez zapewnienie ergonomicznego stanowiska pracy, właściwą organizację pracy oraz zapoznanie pracowników z występującymi na tych stanowiskach pracy czynnikami uciążliwymi i skutkami ich oddziaływania, a także sposobami zapobiegania. Wiąże się to z wyposażeniem stanowiska w sprzęt komputerowy o odpowiednich parametrach, w odpowiedni stół i siedzisko oraz, w pewnych przypadkach, w podnóżek, wspornik nadgarstkowy i uchwyt na dokument.

        W parametrach struktury przestrzennej stanowisk pracy z komputerami powinno się uwzględniać wymiary antropometryczne charakterystyczne dla 5. centyla kobiet (wymiary minimalne) oraz 95. centyla mężczyzn (wymiary maksymalne), czyli obejmujące 90% dorosłej populacji polskiej [1], ( 3-6. slajd 2a

         3-6. slajd 2a

         3-6. slajd 2a

        ). , ( 3-6. slajd 2b).

         3-6. slajd 2b

         3-6. slajd 2b

        oza rozwiązaniem problemu struktury stanowiska pracy z komputerem i jego wyposażenia niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków środowiska pracy. Dotyczy to przede wszystkim zapewnienia odpowiedniego oświetlenia i warunków mikroklimatycznych oraz zmniejszenia ekspozycji na promieniowanie i pola elektromagnetyczne. Istotne znaczenie ma również właściwa organizacja pracy. Szczególnie ważnym jej elementem jest odpowiednie zaplanowanie przerw w pracy. Nie powinny się one ograniczać do przerwy śniadaniowej, podczas której pracownicy jedzą posiłek, nadal pozostając w pozycji siedzącej. Zalecane są przerwy, na przykład, co jedną godzinę, trwające około 5-10 minut, w zależności od intensywności wykonywanej pracy. Przerwy te powinny być przeznaczone na aktywny odpoczynek, polegający na zmianie pozycji ciała, wykonaniu kilku ćwiczeń rozluźniających ( 3-6. slajd 3A

         3-6. slajd 3A

         3-6. slajd 3A

         3-6. slajd 3B), czy spacer. Niezmiernie ważne są tzw. mikropauzy. Są to bardzo krótkie, często niezauważalne przerwy, w czasie których dochodzi do rozluźnienia napiętych mięśni.

        W trakcie takich przerw pracownik powinien mieć możliwość oparcia pleców i przedramion na oparciu oraz podłokietniku krzesła.

         3-6. slajd 3B

         3-6. slajd 3B

         

       3-6.2 Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego podczas pracy  w pozycji siedzącej


        Obciążenie układu mięśniowo-mięśniowego podczas pracy w pozycji siedzącej jest związane z równoczesnym występowaniem kilku czynników. Najistotniejsze z nich to:

        • obciążenie mięśni utrzymujących ciało w pozycji siedzącej. Jest to zazwyczaj długo utrzymywane obciążenie typu statycznego (wysiłek statyczny), dotyczące mięśni stabilizujących kręgosłup, charakterystyczne dla każdego rodzaju pracy siedzącej, a także wynikające ze specyfiki pracy operatorów monitorów ekranowych obciążenie innych grup mięśni, a mianowicie:
          • obciążenie statyczne mięśni obręczy barkowej i przedramion, niezbędne do utrzymania kończyny górnej w pozycji umożliwiającej obsługę klawiatury
          • obciążenie statyczne mięśni karku utrzymującego głowę w pozycji umożliwiającej obserwację dokumentu, klawiatury lub ekranu
        • jednostronne obciążenie mięśni bezpośrednio wykonujących czynność roboczą (mięśni rąk wystukujących tysiące znaków w ciągu zmiany roboczej). Są to obciążenia w wymiarze bezwzględnym nieznacznego stopnia, ale w stosunku do możliwości drobnych mięśni rąk stanowią znaczne obciążenie. Ponadto są to ruchy identyczne i powtarzane z dużą częstotliwością (praca monotypowa)
        • nadmierne ciśnienie w dyskach międzykręgowych, wynikające z obciążenia kręgosłupa podczas długo utrzymywanej pozycji siedzącej ( 3-6. slajd 4,  3-6. slajd 5.)

           3-6. slajd 4

           3-6. slajd 4
           3-6. slajd 5

           3-6. slajd 5

        Długotrwałe jednostronne obciążenie mięśni jest przyczyną zmęczenia mięśniowego oraz wielu dolegliwości bólowych. Dolegliwości tego typu, występujące u pracowników wykonujących prace w pozycji siedzącej, są zlokalizowane głównie w okolicy szyi, obręczy barkowej, pleców (odcinka lędźwiowego) i rąk.

        Dolegliwości bólowe szyi i barków są związane głównie z obciążeniem mięśni utrzymujących głowę w pozycji, która umożliwia naprzemienną obserwację monitora, dokumentu i klawiatury, oraz mięśni obręczy barkowej, utrzymujących ramię w pozycji umożliwiającej obsługę klawiatury. Potęgowane są one dodatkowo brakiem podłokietnika lub nieprawidłowym, wysokim ustawieniem klawiatury. Istotną przyczyną bólów dolnego odcinka kręgosłupa jest brak podparcia pod plecy.

         3-6.2.1. Wpływ warunków pracy na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego


          Jest sprawą oczywistą, że nieodpowiednie warunki pracy odgrywają istotną, a nawet decydującą rolę w patomechanizmie dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego. Ponadto, zapewnienie prawidłowych, materialnych i organizacyjnych, warunków pracy jest jednym z najprostszych środków zapobiegania problemom zdrowotnym pracowników. Wyniki badań potwierdzają, że poprawa materialnych warunków pracy, a więc wymiana krzeseł i opraw oświetleniowych czy prawidłowe ustawienie elementów stanowiska pracy, wpływa na zmniejszenie obciążenia mięśni podczas pracy. W rezultacie maleje liczba skarg osób pracujących z komputerem na dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.

          Typowe stanowisko pracy z komputerem składa się z wielu elementów, które tworzą wyposażenie:

          • zasadnicze (stół, krzesło, monitor, klawiatura),
          • dodatkowe (np. uchwyt na dokumenty, podnóżek, wspornik nadgarstkowy).

          Istnieje ogólna zasada, że wszystkie te elementy powinny mieć jak najwięcej możliwości regulacji wysokości, kątów pochylenia i wzajemnego położenia. Umożliwia to właściwe ich dostosowanie do idywidualnych potrzeb pracownika i wyklucza często stosowaną praktykę dostosowywania się operatora do stanowiska.

       3-6.3 Podstawowe wymagania dotyczące wyposażenia  stanowiska pracy z komputerem

        Ergonomiczne stanowisko pracy z komputerem (E-BOOK)

        "Ergonomia pracy biurowej" (E-BOOK)

         3-6.3.1. Wyposażenie podstawowe

          Poniżej przedstawiono wymagania, jakie powinien spełniać sprzęt komputerowy. Wymagania te należy uwzględniać przy doborze wyposażenia komputerowego.


          Monitor

          Monitor powinien być wyposażony w następujące regulacje: pochylenia (do tyłu do 20o, do przodu do 5o), obrotu wokół własnej osi pionowej (o 360o) oraz wysokości położenia (zakres regulacji przynajmniej 15 cm),  (3-6. slajd 7)

           3-6. slajd 7

           3-6. slajd 7

          Regulacje te pozwalają użytkownikowi na takie ustawienie monitora, które wyeliminuje odblaski na ekranie oraz zapewni prawidłową pozycję głowy podczas obserwacji ekranu. Wielkość ekranu i znaków na ekranie oraz rozdzielczość ekranu powinny zapewniać łatwe rozpoznawanie znaków przy dowolnej odległości obserwacji z zakresu 450÷750 mm.

          Znaki na ekranie powinny być „ostre” i dobrze czytelne, a odległość pomiędzy znakami i poszczególnymi liniami tekstu powinna zapewniać łatwe czytanie (bez „nachodzenia” na siebie znaków czy zbytniego ich oddalenia). Obraz na ekranie powinien być stabilny, bez tętnienia, drgania czy płynięcia.

          Zalecane są matowe obudowy monitora, pokryte odpowiednią warstwą antyodbiciową. Jeśli to tylko możliwe, ekran powinien mieć pozytywową polarność, gdyż jasny ekran zapewnia lepszą adaptację do otoczenia, w którym zwykliśmy pracować (nie ma częstych zmian adaptacji oka do jasności i ciemności).

          Klawiatura

          Klawiatura powinna być oddzielnym elementem zestawu komputerowego (oddzielona od monitora), przynajmniej z dwoma pozycjami regulacji pochylenia (0o ÷ 25o) tak, aby użytkownik mógł znaleźć wygodną pozycję rąk, nie powodującą obciążenia dłoni czy ramion. W obu przypadkach ustawienia pochylenia klawiatury, pionowa odległość pomiędzy drugim rzędem klawiszy (tzn. z klawiszami A, S...) a podstawą klawiatury nie powinna przekraczać 30 mm  (3-6. slajd 8).

           (3-6. slajd 8)

           (3-6. slajd 8)

          Widoczne powierzchnie klawiszy i klawiatury powinny być matowe.

          Klawisze oraz obudowa klawiatury nie mogą mieć ostro zakończonych krawędzi i narożników. Symbole na klawiszach powinny być łatwo zrozumiałe i jednoznaczne. Przestrzeń na blacie stołu przed klawiaturą powinna być na tyle duża (100 ÷ 150 mm), aby zapewniała podparcie dłoni i nadgarstków.


          Stół

          Wymiary stołu powinny być takie, aby pod blatem było wystarczająco dużo miejsca na nogi. Przestrzeń pracy powinna być tak duża, aby zapewniała łatwe rozmieszczenie monitora, klawiatury, myszy, dokumentów i innych elementów wyposażenia stanowiska  (3-6. slajd 9).

           (3-6. slajd 9)

           (3-6. slajd 9)

          Minimalne zalecane wymiary stołu to: szerokość blatu - 75 cm, głębokość blatu: pod klawiaturę - 30 cm, pod monitor - 45 cm. Głębokość stołu z jednym blatem powinna wynosić co najmniej 80 cm.

          Wysokość stołu determinuje przyjmowaną pozycję siedzącą. Ważne jest, aby była ona ustalona ze względu na konieczność zapewnienia: naturalnego położenia ramion podczas pracy oraz na zapewnienie odpowiedniej przestrzeni na nogi pod blatem. Dlatego zaleca się stół o regulowanej wysokości oraz oddzielne blaty pod klawiaturę i pod monitor. Regulacja stołu powinna zapewniać ustawienie wysokości blatu pod klawiaturę w zakresie 60 ÷ 75 cm, natomiast pod monitor 70 ÷ 95 cm. W przypadku stołu o nieregulowanej wysokości, zalecana wysokość blatu powinna wynosić 70 ÷ 72 cm. Przednia krawędź blatu stołu powinna być łagodnie kształtowana (zaokrąglona).


          Siedzisko           Siedzisko powinno być stabilne (5-ramienna podstawa). Ma umożliwiać użytkownikowi przyjmowanie wygodnej pozycji podczas wykonywania różnych zadań ( 3-6. slajd 10).

           3-6. slajd 10

           3-6. slajd 10

          Wysokość płyty siedziska powinna być regulowana. Minimalny zakres regulacji wysokości płyty siedziska wynosi 40 ÷ 50 cm. Mechanizm regulacji wysokości płyty siedziska powinien być tak usytuowany i skonstruowany, aby można było wykonywać regulacje w pozycji siedzącej. Oparcie powinno mieć regulację wysokości (0 ÷ 20 cm pomiędzy dolną krawędzią oparcia a płytą siedziska) i pochylenia (5o do przodu, 24o do tyłu). Zaleca się, aby regulacje pochylenia oparcia i płyty siedziska były ze sobą zsynchronizowane.

          Siedzisko i oparcie powinny mieć odpowiednie ukształtowanie, uwzględniające naturalne wygięcie kręgosłupa (części lędźwiowej) i odcinka udowego kończyny dolnej  (3-6. slajd 11)

           (3-6. slajd 11)

           (3-6. slajd 11)

          Zalecane jest, aby siedzisko wyposażone było w podłokietniki.

         3-6.3.2. Wyposażenie dodatkowe

          Uchwyt na dokument

          W celu ograniczenia częstych ruchów głowy oraz częstych zmian akomodacji oka, stanowisko wyposaża się w uchwyt na dokumenty. Najkorzystniej jest, gdy dokument znajduje się na tej samej wysokości oraz w takiej samej odległości od oka co ekran monitora. Innym dobrym rozwiązaniem jest usytuowanie dokumentu na wprost operatora, pomiędzy ekranem monitora i klawiaturą. Uchwyt powinien być stabilny i posiadać matową powierzchnię co zapobiega przemieszczaniu sie dokumentu oraz zmniejszaniu się czytelności tekstu.


          Podnóżek

          Podnóżek jest istotnym elementem wyposażenia stanowiska, zwłaszcza dla osób niskich. Jest on niezbędny na stanowiska ze stołem o nieregulowanej wysokości blatu. Zaleca się używanie podnóżka o regulowanym kącie pochylenia.


          Wspornik nadgarstkowy

          Zapewnienie podparcia rąk i nadgarstka pozwala zapobiegać nadmiernemu obciążeniu statycznemu mięśni ramion i pleców oraz nadmiernemu odwodzeniu nadgarstków podczas obsługi klawiatury  (3-6. slajd 12).

           (3-6. slajd 12)

           (3-6. slajd 12)
       3-6.4 Rozmieszczenie elementów stanowiska pracy

        Występująca obecnie na rynku różnorodność zarówno sprzętu komputerowego, jak i mebli biurowych daje użytkownikowi dużą możliwość wyboru przy zakupie wyposażenia stanowiska z komputerem. Wybierając odpowiedni stół i siedzisko, należy uwzględnić następujące czynniki:

        • liczbę i rozmiary zakupionego sprzętu (rodzaj jednostki centralnej: pozioma, wieża, mini wieża, pozioma płaska, wielkość monitora, rodzaj i rozmiar drukarki oraz inny drobny sprzęt: mysz, skaner itp.)
        • charakter planowanej do wykonywania pracy (dorywcza, ciągła, wprowadzanie danych, edycja tekstu, projektowanie, prace dialogowe).



        Ustawienie wysokości blatów stołu

        Szczególną uwagę na wyposażenie stanowiska należy zwrócić w wypadku planowania prac o charakterze ciągłym lub o dużym nasileniu. Najlepszym rozwiązaniem jest zakup stołu o regulacji wysokości i oddzielnych blatach. Monitor ustawiamy na wprost pracownika tak, aby górna krawędź obudowy monitora znajdowała się na poziomie wysokości jego oczu. Wówczas linia obserwacji ekranu jest najkorzystniejsza ze względu na napięcie mięśni szyjnych i mięśni obracających gałkami ocznymi. Blat pod klawiaturę ustawiamy na takiej wysokości, aby odpowiadała wysokości położenia łokcia przy zgiętej pod kątem prostym kończynie górnej pracownika pracującego w pozycji siedzącej. Przyjmuje się przy tym, że dłoń operatora znajduje się na wysokości 2. rzędu klawiszy na klawiaturze. Takie ustawienie blatu zapobiega nadmiernemu unoszeniu ramion względem ich naturalnego położenia oraz wyginaniu nadgarstka podczas pracy.


        Usytuowanie elementów sprzętu komputerowego na stole

        W wypadku częstego korzystania z dokumentów, wskazane jest wyposażenie stanowiska w uchwyt na dokumenty, który najkorzystniej jest umieścić między monitorem a klawiaturą lub obok monitora.

        Należy unikać umieszczania monitora na jednostce centralnej. Przednia krawędź klawiatury powinna znajdować się w odległości 10 ÷ 15 cm od przedniej krawędzi stołu (zaokrąglonej), aby było miejsce na podparcie rąk czy nadgarstka.


        Usytuowanie stanowiska z komputerem w pomieszczeniu

        Stanowisko z komputerem nie może być ustawione pod oprawami oświetleniowymi. Najlepszym rozwiązaniem jest umieszczenie go w taki sposób, aby linia obserwacji pracownika była równoległa do linii opraw i do okien  (3-6. slajd 13). Nie ustawiamy monitora tyłem ani przodem do okien.

         (3-6. slajd 13)

         (3-6. slajd 13)

        W pomieszczeniach z komputerami, których okna skierowane są we wszystkich kierunkach oprócz północnego, należy zainstalować żaluzje. Pozwala to na eliminowanie olśnienia lub odbić pochodzących od jaskrawych płaszczyzn okien. Należy ustawiać stanowiska z komputerem z dala od okna (minimum 1 m) i tak, aby monitor był skierowany bokiem do okna ( 3-6. slajd 14 ).

         3-6. slajd 14

         3-6. slajd 14

        Jeśli w danym pomieszczeniu znajduje się więcej niż jeden komputer, to poszczególne stanowiska należy rozmieścić w taki sposób, aby minimalna odległość pomiędzy sąsiednimi, równolegle do siebie ustawionymi, monitorami wynosiła 60 cm, a odległość pomiędzy tyłem monitora a głową operatora przy sąsiednim stanowisku - co najmniej 80 cm  (3-6. slajd 15).

         (3-6. slajd 15)

         (3-6. slajd 15)

        Podłoga powinna być pokryta wykładziną antyelektrostatyczną.

         

       3-6.5 Warunki środowiskowe

         3-6.5.1. Oświetlenie

      Praca przy komputerze wiąże się z co najmniej dwoma, różniącymi się od siebie, zadaniami wzrokowymi:

      • czytaniem drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze
      • czytaniem znaków na monitorze (znaki mogą być jasne na ciemnym tle lub ciemne na jasnym tle).

      W związku z tym należy stosować takie oświetlenie, aby zapewnić dobre warunki widzenia w przypadku obu ww. zadań wzrokowych. Wysoki poziom natężenia oświetlenia jest niezbędny na płaszczyźnie klawiatury i stołu, lecz w płaszczyźnie ekranu jest niekorzystny ze względu na obniżenie kontrastu luminancji znaków i tła na ekranie.


      Natężenie oświetlenia

      Podstawowym parametrem oświetlenia, który ocenia się na stanowisku pracy, jest poziom natężenia oświetlenia. Zgodnie z polską normą powinien on wynosić 500 lx [8]. Do zapewnienia optymalnych warunków pracy wzrokowej nie wystarczy jednak tylko odpowiedni poziom natężenia oświetlenia. Na świecie opracowano wiele zaleceń, w których uwzględniono specyfikę pracy wzrokowej przy komputerze. W normach zagranicznych jest podany zakres zalecanego poziomu natężenia oświetlenia, który zawiera się w przedziale 300 ÷ 750 lx. Wybór odpowiedniej wartości z zalecanego zakresu zależy od rodzaju i nasilenia wykonywanej pracy, np. przy pracach dorywczych i mało obciążających wzrokowo wystarcza poziom 300 lx.


      Ograniczenie olśnienia od opraw oświetleniowych

      Bardzo ważnym zaleceniem jest ograniczenie olśnienia odbiciowego pochodzącego od ekranu monitora. W celu spełnienia tego wymagania zaleca się stosowanie opraw oświetleniowych o odpowiednim kształtowaniu bryły światłości. Do oświetlenia stanowisk z komputerami powinno się stosować tzw. oprawy dark-light, których luminancja gabarytowa nie przekracza dopuszczalnej wartości L<=200 cd/m2 w strefie kątów powyżej 50o (licząc od pionu), lub oprawy świecące w półprzestrzeń górną (tzw. oświetlenie pośrednie). Stosowanie opraw oświetlenia pośredniego praktycznie eliminuje olśnienie bezpośrednie i odbiciowe. Może się natomiast wiązać ze znacznym zwiększeniem zużycia energii elektrycznej (o ok. 74% w porównaniu z oświetleniem z oprawami dark-light).


      Rozkład luminancji

      Istotnym czynnikiem, o którym należy pamiętać, jest równomierny rozkład luminancji na stanowisku pracy. Zaleca się, aby kontrast luminancji pomiędzy poszczególnymi elementami pracy (ekran, dokument itp.) był mniejszy od 1:10.


      Rodzaj oświetlenia

      W pomieszczeniach z komputerami zaleca się stosowanie oświetlenie ogólnego (sufitowego). Nie jest zalecane stosowanie doświetlania oprawami oświetlenia miejscowego, gdyż najczęściej w takich przypadkach mogą one powodować olśnienie bezpośrednie, odbiciowe i niewłaściwy rozkład luminancji w polu widzenia. Jedynie stosowanie specjalnych opraw oświetlenia miejscowego, które są przeznaczone do pracy przy komputerze i mają odpowiednio ukształtowany odbłyśnik i raster, ograniczające olśnienia od oprawy oraz odbicia na stanowisku pracy, daje korzystne rezultaty i jest dobrze oceniane przez użytkowników.

         3-6.5.2. Mikroklimat

      Warunki klimatyczne panujące na stanowisku pracy mają bezpośredni wpływ na dobre samopoczucie pracowników oraz wydajność pracowników.

      Zalecany zakres temperatury powietrza wynosi odpowiednio:

      zimą: 20÷24 oC
      latem: 23÷26 oC

      Dopuszczalne wartości wilgotności względnej temperatury z zakresu 20÷26 oC powinny być nie mniejsze niż 40%, odpowiednio:

      20 oC - 60÷80%
      22 oC - 50÷70%
      24 oC - 45÷65%
      26 oC - 40÷60%

      W takich warunkach środowiska zredukowane jest występowanie suchości oczu oraz nadmiernej suchości skóry.

         3-6.5.3. Hałas

      Hałas podczas pracy przy komputerze może być przyczyną dużej uciążliwości podczas tej pracy. W przypadku wykonywania przy komputerze pracy o dużym stopniu trudności, zaleca się, aby poziom dźwięku nie przekraczał 35÷55 dB(A).

       

       3-6.6. Komputery przenośne jako częśc stacjonarnego stanowiska pracy

      W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny wzrost wykorzystywania komputerów przenośnych (laptopów) do pracy, jako część stacjonarnego stanowiska pracy. Laptop jest   urządzeniem przenośnym, w którym  ekran, klawiatura i komputer stanowi integralną całość.
      Gdy laptop stanowi część wyposażenia stacjonarnego stanowiska pracy, niezbędne jest dostosowanie tego stanowiska do wymagań bhp oraz ergonomii wynikających z rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe z dnia 1 grudnia 1998 (Dz.U. 148, poz. 973). Największym problemem w przypadku stosowania laptopów  do pracy jest zapewnienie pracownikowi  prawidłowej pozycji ciała.  Stąd celem  dostosowania jest stanowiska z laptopem jest umożliwienie pracownikowi przyjęcie ergonomicznej pozycji tak, jak jest to możliwe podczas pracy z komputerem stacjonarnym.
      Aby stworzyć idealne stanowisko z laptopem wystarczy wykorzystać laptop jako jednostkę centralną komputera, a podczas stałej pracy korzystać z dodatkowego monitora i urządzeń peryferyjnych – klawiatury i myszy. Można także wykorzystać specjalnie przeznaczone do pracy z laptopem podstawki (często wyposażonej również w klawiaturę) pozwalające na wykorzystanie monitora, a korzystać jedynie z dodatkowej klawiatury i myszy.  Takie rozwiązanie jest możliwe tylko w przypadku, gdy monitor laptopa jest odpowiednio duży.
      Kolejnym dobrym rozwiązaniem jest stacja dokująca.  W takim przypadku całe stanowisko pracy przygotowane jest do pracy stałej, a podłączenie laptopa polega jedynie na umieszczeniu go w odpowiednim miejscu stacji dokującej.

       3-6.7. Literatura
      1. Batogowska A., Słowikowski J.: Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania. Prace i Materiały IWP 1989, z. 137.
      2. Bergqvist V.: Video display terminals and health. A technical and medical appraisal of the state of the art. Scand. J. Work Environ. Health 1984, 10, supp. 2.
      3. Bugajska J.: Kształtowanie stanowisk pracy siedzącej na przykładzie stanowiska operatora komputerowego. W: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Red. nauk. D. Koradecka. Warszawa, CIOP 1999.
      4. Bugajska J.: Obciążenie wysiłkiem statycznym i monotypowym. Rozprawa doktorska. Warszawa, CIOP 1994 [praca nie opublikowana].
      5. Grandjean E.: Ergonomics in computerized offices. London, Taylor & Francis 1990.
      6. Komputerowe stanowisko pracy - aspekty zdrowotne i ergonomiczne. Red. J. Bugajska. Wyd. 3 zaktualizowane. Warszawa, CIOP -PIB 2003.
      7. PN-EN ISO 9241-5:2002 - wersja angielska Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali wyposażonych w monitory ekranowe (VDT) -- Część 5: Wymagania dotyczące rozmieszczenia elementów stanowiska pracy i pozycji
      8. PN-EN 12464-1:2022-01 - wersja angielska Światło i oświetlenie -- Oświetlenie miejsc pracy -- Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach
      9. PN-EN 547-3+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn wymiary ciała ludzkiego część 3: dane antropometryczne.