4-7. Percepcja bodźców w środowisku pracy [A]

4-7. Percepcja bodźców w środowisku pracy

Bolesław Gwóźdź

4-7.1. Odbieranie bodźców przez receptory

W środowisku pracy i nie tylko, człowiek jest otoczony licznymi rodzajami energii, np. mechanicznej, cieplnej, chemicznej, które działają jako bodźce na organizm ( 4-7. slajd 1).

4-7. slajd 1

receptory

Receptorem odbierającym energię jest specjalny rodzaj komórki nerwowej lub jej zakończenie nerwowe (4-7. slajd 2).

(4-7. slajd 2)

W procesie ewolucji, komórki te wyspecjalizowały się w odbieraniu ściśle określonego rodzaju energii, np. siatkówka oka - promienie światła, skóra - temperaturę, dotyk. Rodzaj energii, do którego dany receptor jest specjalnie przystosowany nazywany jest bodźcem specyficznym. Bodziec specyficzny charakteryzuje się tym, że już najmniejsza ilość energii może pobudzić komórkę receptorową, co oznacza, że jest ona bardziej czuła na dany rodzaj bodźca i posiada bardzo niski próg pobudliwośći. Receptor może być pobudzony również innymi rodzajami energii niespecyficznej, jednak do jego pobudzenia wymagana jest bardzo duża ilość energii, co oznacza, że bodziec musi być odpowiednio silniejszy. Przykładem takiego niespecyficznego bodźca jest bodziec uszkadzający, pobudzający receptory bólu. Pod wpływem bodźca, w receptorach - czujnikach dochodzi do przekształcenia różnych rodzajów energii, np. mechanicznej, promieniowania, w jeden rodzaj - energię elektryczną. Mianowicie, w pobudzonym receptorze powstaje potencjał elektryczny, który jest przekazywany nerwami jako impuls do ośrodków w rdzeniu kręgowym i do mózgu (4-7. slajd 3).

(4-7. slajd 3)

Tak więc, receptory jako narządy czucia, określane również jako narządy zmysłów, są odbiornikami i przewodnikami bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, a kod częstotliwości przekazywanych impulsów nerwowych jest zasadniczym źródłem informacji dla organizmu, o tym co dzieje się w otoczeniu lub wewnątrz organizmu (4-7. slajd 4).

(4-7. slajd 4)

Receptor, tj. komórka nerwowa lub jej zakończenie, jest częścią układu nerwowego i stanowi pierwszy element drogi odruchowej zwanej łukiem odruchowym, po której odbywa się przekazywanie informacji do mózgu. Każdy łuk odruchowy składa się z 5 elementów, tj. z receptora, nerwu dośrodkowego - czuciowego, ośrodkowego układu nerwowego, nerwu odśrodkowego-ruchowego i efektora, tzn. mięśnia lub gruczołu (4-7. slajd 5).

(4-7. slajd 5)

Wszystkie czynności i całe nasze życie można sprowadzić do sterowania odruchowymi reakcjami, które odbywają się z udziałem odruchów bezwarunkowych, tj. wrodzonych i warunkowych, tj. nabytych, wyuczonych w ciągu życia. Elementem zapoczątkowującym każdą reakcję odruchową jest właśnie receptor. W sytuacji, gdy narząd odbiorczy zostaje wyłączony, przez uszkodzenie, znieczulenie lub nawet przez oziębienie skóry, reakcja odruchowa zanika.

Utrzymanie kontaktu z otoczeniem i harmonijne współdziałanie czyli reagowanie na zjawiska zachodzące wokół nas oraz wewnątrz organizmu, polega na odruchowym regulowaniu czynności narządów i sterowaniu zachowaniem przy udziale układu nerwowego, którego składową jest receptor - narząd czucia.

Czucie jest subiektywną oceną charakteru i siły bodźców pobudzających odpowiednie receptory. Pojęcie czucia wiąże się z percepcją, inaczej zwaną postrzeganiem, i jest złożonym procesem obejmującym kilka rodzajów czucia, np.: uczucie eksteroreceptywne (eksterorecptory - receptory zewnętrzne, dotyczące czucia dotyku, temperatury, bólu), (4-7. slajd 6), czucie telereceptywne tj. odbieranie energii przez receptory z odległości (np. czucie wrażeń węchowych, wzrokowych, słuchowych), czucie proprioceptywne, zwane czuciem własnym, obejmujące czucie pozycji ciała w przestrzeni i czucie równowagi oraz czucie interoreceptywne dotyczące czucia z narządów wewnętrznych. Największe znaczenie ma czucie dotyku, wzroku, słuchu i czucie proprioceptywne.

(4-7. slajd 6)

Niezliczone ilości wyspecjalizowanych komórek przystosowanych do odbioru informacji najlepiej charakteryzować i klasyfikować pod względem rodzaju energii wybiórczo odbieranej. W podziale takim wyróżnia się:

Mechanoreceptory - odbierają wszelkiego rodzaju zmiany mechaniczne, jak: ucisk, odkształcenie tkanek, drgania. Są zlokalizowane w skórze, tkance podskórnej, mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych, uchu wewnętrznym (4-7. slajd 7), sercu i naczyniach, płucach i narządach jamy brzusznej.

(4-7. slajd 7)

Czucie dotyku wywołane odkształceniem skóry jest odbierane przez kilka typów mechanoreceptorów, np. ciałka dotykowe Meissnera, tarczki Merkla, ciałka Paciniego (4-7. slajd 8).

(4-7. slajd 8)

Różne są ich czułości, ich rozmieszczenie i odmienne są też subiektywne doznania i odczucia zjawiska. Na skórze dorosłego człowieka jest ponad 500 tysięcy mechanoreceptorów.

W przypadku uszkodzenia skóry, niedokrwienia, porażenia, ucisku na nerw zanika czucie i świadomość o działaniu bodźca, a czynność jest zaburzona lub wręcz ograniczona. Zaburzenia wrażliwości dotykowej mogą być spowodowane między innymi drganiami mechanicznymi. Nadmierne napięcie mięśni przy niewłaściwej pozycji ciała przy pracy czy przykurcz mięśni zaburza czucie proprioceptywne i utrudnia wykonanie czynności.

Termoreceptory - odbierają zmiany temperatury ciała, odczuwane jako doznania ciepła bądź zimna, rozmieszczone są nierównomiernie w różnych obszarach skóry, na błonach śluzowych jamy ustnej, nosa i przewodu pokarmowego.

Receptory te odgrywają ważna rolę w reakcjach odruchowych obronnych, a przede wszystkim w regulacji utrzymania stałej temperatury wnętrza ciała, potrzebnej do przebiegu prawidłowych funkcji tkanek, narządów i przemiany materii.

Receptory zimna (zwane kolbami Krausego), których jest 10 razy więcej niż receptorów ciepła, odbierają czucie temperatury w szerszym zakresie (15^o ± 35^oC) niż receptory ciepła (zwane ciałkami Rufiniego) reagujące w zakresie 35^o ± 43^oC.

Działanie niskich temperatur lub wysokich powyżej wspomnianego zakresu odczuwane jest jako ból (4-7. slajd 9).

(4-7. slajd 9)

Temperatura powyżej 45^oC wywołuje, poprzez termoreceptory ciepła, zawsze doznania bólowe i z tego powodu wynika konieczność ochrony skóry przed działaniem bodźca termicznego, np. przez izolację, zasłony, ubranie itp.

Receptory bólowe zwane są nocyceptorami (łac. noceo-nocere - szkodzić) są wolnymi zakończeniami nerwowymi występującymi we wszystkich tkankach. Ich liczba wynosi około 3 miliony. Pobudzane mogą być każdym rodzajem energii o odpowiednio dużym natężeniu. Nazywane są bodźcami uszkadzającymi. Informują o zagrożeniu organizmu. Czucie bólu należy do ważnych mechanizmów obronnych sygnalizujących stan zagrożenia. Ból jest objawem wielu chorób. W odpowiedzi na bodźce bólowe organizm wyzwala szereg reakcji obronnych, również zmiany w zachowaniu i psychice, jak lęk, płacz, przygnębienie.

Ból występujący w pracy zawodowej wpływa zawsze niekorzystnie i utrudnia wykonywanie czynności, ogranicza sprawność działania układu nerwowego, wpływa na czynności mózgu i stan psychiczny, stwarza dyskomfort fizyczny i psychiczny.

Chemoreceptory - odbierają energię chemiczną, zmiany stężeń substancji obecnych w otoczeniu. Znajdują się one w jamie ustnej, nosowej, związane są z doznaniami zapachowymi, smakowymi (4-7. slajd 10).

(4-7. slajd 10)

Odbiór informacji o zapachach ma znaczenie ochronne, może sygnalizować zagrożenie substancjami szkodliwymi. Z kolei w optymalnych warunkach, odbiór informacji z receptorów smakowych i węchowych u ludzi jest wykorzystany jako narzędzie pracy, np. degustatorzy, kiperzy, bądź pracujący w przemyśle perfumeryjnym.

Chemoreceptory znajdują się również w drogach oddechowych i pobudzenie ich substancjami chemicznymi, drażniącymi wyzwala odruch obronny, np. kichanie w celu usunięcia bodźca. Obecne są w naczyniach tętniczych, pniu mózgu i sygnalizują zmiany w składzie chemicznym krwi i o niedotlenieniu tkanek, uruchamiają reakcje odruchowe, np. zwiększoną wentylację płuc, sygnalizują uczucie duszności podczas intensywnej pracy, konieczność odpoczynku i wyrównanie zaburzeń występujących w środowisku wewnętrznym organizmu.

Fotoreceptory - są komórkami nerwowymi nazywanymi pręcikami (ok. 123 miliony) i czopkami (ok. 7 milionów). Stanowią jedną z warstw siatkówki oka (4-7. slajd 11), których pobudzenie następuje wskutek fali promieniowania elektromagnetycznego w widmie widzialnym. Spełniają szczególnie ważną rolę w pracy.

(4-7. slajd 11)

Ponad 50% informacji przekazywanych do mózgu pochodzi z fotoreceptorów oka. Za pośrednictwem tych receptorów, obecnych w złożonym narządzie wzroku, otrzymujemy informacje o kształcie, wielkości i barwie przedmiotu, o kierunku, w którym się znajduje, o odległości i jego ruchu lub spoczynku. Pręciki są bardzo czułe na światło i rozmieszczone obwodowo wokół dołka środkowego, w którym występuje największe zagęszczenie czopków (150 tys. w 1 mm²). Czopki są przystosowane do widzenia w dobrym oświetleniu i mają zdolność odbierania barw. Są miejscem najwyraźniejszego widzenia i mają właściwość największej rozdzielczości oka. Przy słabym oświetleniu i widzeniu o zmroku główną rolę w odbiorze pełnią pręciki i odbierają wyłącznie wrażenia czarno-białe. Pod wpływem światła w siatkówce oka są wyzwalane potencjały elektryczne, które jako impulsy są przekazywane drogą wzrokową do części potylicznej kory mózgowej, gdzie są zamieniane na wrażenia uświadamiane i interpretowane, różnicowane pod kątem znaczenia.

Aby na siatkówce oka powstał obraz wycinka światła otaczającego, który jest aktualnie potrzebny, gałki oczne muszą być w ciągłym ruchu by penetrować otoczenie. Z kolei, aby powstały obraz przedmiotu był ostry, musi dojść do nastawienia układu dioptycznego. Proces nastawiania oka do obserwacji przedmiotów w różnych odległościach nazywa się akomodacją oka. W miarę starzenia się zdolność akomodacyjna bardzo się zmniejsza, wówczas należy unikać szybkich zmian dalekiego i bliskiego widzenia.

Nastawienie oka na bliskie widzenie stanowi zawsze większy wysiłek. Najkorzystniej jest, gdy odległość oka od przedmiotu wynosi 30 cm. Utrzymanie przez dłuższy czas kierunku patrzenia ku górze, oznacza również pewien dodatkowy wysiłek i prowadzi do zmęczenia mięśni ocznych, a nawet do bólu głowy. W miarę zmniejszenia się natężenia światła, przedmioty odbierane tracą swój charakter.

Ważne znaczenie ma występowanie zaburzenia w odbiorze barw wskutek wady wzrokowej czopków; szczególnie niekorzystne jest to dla osób zatrudnionych w komunikacji (kierowców),w przemyśle tekstylnym, malarstwie itp. Stąd zachodzi konieczność badania widzenia barw osób zatrudnionych w wielu zawodach. Niezależnie od procesów fizjologicznych, rozpoznawanie barw i doznane wrażenia mają znaczenie psychiczne, stąd zasadny jest dobór barw w pomieszczeniu, oznakowanie barwne części ruchomych maszyn, stosowanie kontrastów barwnych - ułatwiają bowiem odbiór informacji.

Receptor akustyczny - stanowią komórki narządu Cortiego znajdujące się w uchu wewnętrznym, pobudzane energią mechaniczną wywołującą zmiany ciśnienia płynu przemieszczającego się w kanale ślimakowym (4-7. slajd 12).

(4-7. slajd 12)

Nośnikiem informacji o otaczającym nas świecie jest fala dźwiękowa, która dostarcza informacji o znaczeniu poznawczym, ostrzegawczym przed niebezpieczeństwem, o sytuacjach korzystnych, a także niekorzystnych.

Zmysł słuchu wraz z narządem mowy są środkiem porozumiewania się za pośrednictwem fal akustycznych. W innych okolicznościach, szczególnie w pracy intensywność fali dźwiękowej jest zjawiskiem niepożądanym, często szkodliwym - np. hałas zakłócający odbiór informacji ważnych.

Narząd słuchu składający się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego pośredniczy w przekazywaniu fali akustycznej, która pobudza receptory do przekazu potencjałów elektrycznych drogą słuchową do kory mózgowej. Sygnałem zrozumiałym dla układu nerwowego jest kod częstotliwości i interwały potencjałów elektrycznych, który jest w korze analizowany pod kątem znaczenia dla organizmu. Percepcja i zrozumienie sygnału pozostaje w ścisłym związku z reakcjami fizjologicznymi i psychicznymi oraz zachowaniem się człowieka w zależności od znaczenia bodźca.

Receptor akustyczny jest bardzo czuły i reaguje generowaniem potencjałów elektrycznych o wartości 10 W/m², czyli na szept z odległości 1,5 m. Wartość progowa natężenia bodźca o częstotliwości 1000 Hz trwająca 0,1 sek jest równa zeru decybeli, natomiast próg odczucia bólu przez receptor akustyczny wynosi około 120 dB.

Pod wpływem silnych bodźców akustycznych organizm wyzwala szereg odruchów obronnych, między innymi zamykanie powiek, mruganie, zwracanie głowy w kierunku źródła dźwięku, co może prowadzić do zaburzenia czynności ruchowej i do wypadku.

Ponadto, silne bodźce akustyczne działają nie tylko na sam narząd słuchu aż do jego uszkodzenia, lecz przez pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego niekorzystnie wpływają na czynność narządów wewnętrznych - na serce, naczynia krwionośne, żołądek (np. objawy nadciśnienia, zwiększone wydzielanie soku żołądkowego) itp. Silny bodziec akustyczny jest silnym czynnikiem stresorodnym podobnie jak znaczne oziębienie lub przegrzanie organizmu. W ocenie prawidłowej percepcji słuchu należy zwrócić uwagę na wielorakie znaczenie bodźców akustycznych w pracy i mnogość wytwarzanych reakcji, odpowiedzi i zachowań, doznań psychicznych poza tym, że są one znacznym źródłem informacji o zmianie w środowisku akustycznym. Z tych powodów dopływ bodźców akustycznych w środowisku pracy wymaga stale starannej kontroli, analizy i doboru pod katem ich znaczenia dla danej czynności i wpływu na organizm. Z kolei izolacja od bodźców akustycznych (np. zupełna cisza) może być powodem nawet zaburzeń psychicznych. Brak bodźców akustycznych zmniejsza stan czuwania organizmu, bowiem pobudzają one bardzo wiele neuronów i struktur w mózgowiu. Mogą one pobudzać do działania i wywierać pozytywny wpływ na ludzi, np. muzyka w przeciwieństwie do ciszy i monotonii pracy.

Proprioreceptory - zwane receptorami własnymi lub czucia głębokiego, występują jako komórki lub zakończenia włókien nerwowych w mięśniach, ścięgnach (4-7. slajd 13), w stawach, a w uchu wewnętrznym, w tzw. błędniku, stanowią narząd równowagi.

(4-7. slajd 13)

Bodźcem dla tych receptorów są zmiany mechaniczne w stawach, mięśniach czyli ich rozciągnięcie i skurcz. Receptory te informują o położeniu poszczególnych części ciała względem siebie oraz o ruchu w przestrzeni, bez kontroli wzroku.

Impulsy z proprioreceptorów docierają do móżdżku i kory mózgowej, a stamtąd ośrodki nerwowe sterują ruchami, zbornością ruchu, dokładnością, napięciem mięsni i ich siłą. Informacje wysłane z mózgu do efektorów, tj. mięśni, warunkują utrzymanie postawy ciała i przeciwdziałają siłom zakłócającym równowagę. Licznie obecne w mięśniach receptory, w tzw. wrzecionku mięśniowym, są głównymi tensometrami charakteryzującymi się bardzo dużą czułością na rozciąganie mięśni nawet o mikrometr. Odgrywają zasadniczą rolę w regulacji napięcia jako czynnika nieodzownego do skurczu, do wykonania każdej czynności. Ośrodkowy układ nerwowy regulują stale i utrzymują jego czułość w zależności od potrzeb ruchu, a szczególnie podczas wykonania bardzo precyzyjnych czynności. Receptory w ścięgnach typu Golgiego informują o sile wywieranej na kość podczas skurczu, zapobiegając jakby przed zerwaniem ścięgna mięśnia podczas gwałtownych ruchów. Tensometry w torebkach stawowych pobudzane przez rozciąganie podczas ruchów informują o szybkości i zakresie ruchu, także przy zamkniętych powiekach. Pełnią też rolę informacyjną o postawie ciała.

Proprioreceptory w uchu wewnętrznym obecne w kanałach półkolistych błędnika oraz w woreczku i łągiewce, są pobudzane przemieszczającą się cieczą podczas ruchów głowy przy przyspieszeniu kątowym (receptory w bankach kanałów półkolistych) i przy przyspieszeniu liniowym (receptory woreczka i łągiewki).

Percepcja o zmianach prędkości ruchu ma zasadnicze znaczenie informacyjne do wyzwalania odruchów zapewniających przyjęcie odpowiedniej postawy ciała, utrzymania równowagi podczas ruchów, chodzenia, skakania. Pomocnymi w sterowaniu ruchami oprócz proprioreceptorów są receptory w skórze oraz narząd wzroku. Informacja podczas nurkowania o położeniu ciała i poruszaniu się pochodzi z proprioreceptorów. Pochylanie ciała, ruchy, kołysanie, drgania mogą pobudzać nadmiernie receptory narządu równowagi i w ten sposób zaburzać czynności oraz ruch gałek ocznych, a ponadto mogą być przyczyną zawrotów głowy, braku orientacji w otoczeniu, wrażenia obracających się przedmiotów oraz pobudzenia układu wegetatywnego (objawy choroby lokomocyjnej, zwolnienie rytmu serca, nudności, wymioty). Nadwrażliwość receptorów przedsionkowych jest przeszkodą w wykonywaniu wielu zawodów, np.: marynarza, lotnika, kierowcy pojazdów. W stanie braku grawitacji (w nieważkości) informacja z proprioreceptorów jest zniesiona.

4-7.2. Adaptacja receptorów

Jedną z istotnych właściwości receptorów jest ich adaptacja czyli przystosowanie się do działającego bodźca. Polega ona na tym, że w miarę jego działania dochodzi do zanikania powstawania potencjałów elektrycznych w receptorze i przekazywania ich. Wyróżnia się receptory szybko adaptujące się i wolno adaptujące się - tab.1. Najszybciej adaptuje się receptor węchowy. Również szybko adaptują się receptory dotyku w skórze, dzięki czemu w krótkim czasie nie czujemy noszonego zegarka na ręku, okularów na nosie, hełmu, ubrania. Również receptory temperatury ulegają adaptacji, jednak w mniejszym stopniu, z czego wynika większa tolerancja organizmu na działanie bodźca termicznego. Natomiast wolno adaptują się receptory w mięśniach, ścięgnach, w narządzie równowagi - w czasie kilkunastu minut lub godzin. Nie ulegają adaptacji receptory bólowe i przekazują informację tak długo, dopóki działanie drażniące czyli bodziec nie zaniknie.

Tabela 1. Anatomiczno-fizjologiczne podstawy czucia skórnego

Receptor	Umiejscowienie	Pole recepcyjne	Bodziec skuteczny	Czucie
Szybko adaptujące się
Ciałka blaszkowate	Podskórne	100 mm²	Wibracja 400 ¸ 600 Hz, ruch	Drgania
Paciniego
Kolby Krausego	Skóra nieowłosiona	2 mm²	Wibracja 70 ¸ 200 Hz, ruch	Dotyk, przestrzenne odczucie
Ciałka Meissnera	Skóra nieowłosiona	12 mm²	Wibracja niskiej częstotl. 5 ¸ 200 Hz, ruch	Drżenie, przestrzenne odczucie nasilone
Przywłośny	Mieszki włosowe	1,5 mm²	Ruch włosów, wibracja 5 ¸ 40 Hz	Dotyk, przestrzenne odczucie
Wolno adaptujące się
Tarczki Merkla	Naskórek	11 mm²	Gniecenie i ciśnienie	Przestrzenne odczucie intensywne
Ciałka Ruffiniego	Skóra właściwa	60 mm²	Rozciąganie, napinanie, ciśnienie	Dotyk, ucisk
Mechanoreceotory	Skórno-naskórkowe	2 mm²	Gniecenie, wolny ruch	Swędzenie
Termoreceptory
Zimno	Podstawa naskórka	1 mm²	Stała lub obniżająca się temperatura 36 ¸ 10^oC	Zimno
Ciepło	Podstawa naskórka	1 mm²	Stała lub wzrastająca temperatura 36 ¸ 50^oC	Ciepło lub gorąco
Nocyceptory
Mechaniczne	Skóra właściwa	3 mm²	Ukucie szpilką, nagły silny ból	Ból ostry
Termomechaniczne	Skóra właściwa	3 mm²	Temperatura 43^oC, niektóre mechaniczne i chemiczne bodźce wywołujące ból	Ból tępy

Szczególne znaczenie przy wykonywaniu pracy ma adaptacja wzroku do ciemności i do silnego oświetlenia. Przejście z pomieszczenia jasnego do bardzo słabo oświetlonego daje odczucie zupełnej ciemności i dopiero po kilku minutach zaczynamy rozpoznawać otoczenie. Proces ten może trwać nawet 30 minut. Przeciwnie, wejście z ciemnego pomieszczenia do bardzo jasnego powoduje doznanie oślepienia zwanego zjawiskiem olśnienia, tj. czasowego braku pobudzenia receptorów oka. Podczas adaptacji do ciemności próg pobudliwości pręcików obniża się, co trwa około 10 minut i dopiero wówczas zaczynamy odbierać wrażenia wzrokowe.

Olśnienie jest zjawiskiem braku chwilowego widzenia o ważnym znaczeniu ze względu bezpieczeństwa, np. olśnienie przez nadjeżdżający z naprzeciwka pojazd. Silne promieniowanie słoneczne może spowodować uszkodzenie siatkówki, gdyż zawiera oprócz części widzialnej promienie nadfioletowe, podczerwone i cieplne. Także przy wytapianiu metali w temperaturze 2000^oC bez korzystania z zabezpieczających osłon ochronnych grozi uszkodzenie, zaćma.

Adaptacja słuchu przejawia się w pracy, miedzy innymi zmianą wrażliwości receptora. Szczególnie pod wpływem silnego długotrwałego bodźca odbieranie wrażeń akustycznych jest ograniczone, obniżone, a nawet zniesione. Po długim przebywaniu w hałasie nie słyszymy normalnej mowy - krzyczymy.

W czasie zupełnej ciszy wrażliwość odbioru wrażeń słuchowych podnosi się. W odbieraniu czucia z niektórych receptorów może wystąpić zjawisko zmęczenia receptora. Jest ono zgoła inne niż adaptacja receptora, bowiem reakcja czucia przy zmęczonym receptorze może ustąpić dopiero pod działaniem silnego bodźca, silniejszego niż normalne, na który odpowiada zawsze receptor w procesie adaptacji. Zjawisko zmęczenia receptora i wybitne obniżenie czynności wynika także ze zmęczenia układu nerwowego.

Miarą informacji jest bit, a miarą przepływu informacji jest bit/s (ang. binary digit). Ilość odbieranych informacji z otoczenia do układu nerwowego wynosi w czasie 1 sek około 109 bitów, natomiast przetworzonych w mózgu i uświadomionych jest tylko niewielka część informacji - około 10 do 100 bitów. Po ich przetworzeniu wysyłanych jest z mózgu do efektorów około 107 bitów/s, tj.10 milionów (4-7. slajd 15).

(4-7. slajd 15)

Warunki w środowisku pracy mogą się zmieniać, a działające w nim bodźce mogą okazać się przydatne, zbędne lub wręcz szkodliwe, np. odczucie bólu, nadmierny hałas, wysoka lub niska temperatura, wymuszona pozycja ciała itp. Do sprawnego przebiegu pracy jest wymagana ciągła analiza tych czynników, które utrudniają lub przeszkadzają w odbiorze wrażeń czuciowych, w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, a ich eliminowanie zmniejsza obciążenie organizmu.

Zapewnienie poprawnej funkcji narządów czucia wpływa na sprawność i efektywność działania, na bezpieczeństwo pracującego, zapobiega procesowi zmęczenia, a tym samym poprawia dobrostan fizyczny i psychiczny.

4-7.3. Literatura

Krause M.: Ergonomia. Praktyczna wiedza o pracującym człowieku i jego środowisku. Katowice, Śląska Organizacja Techniczna 1992.
Traczyk W.Z.: Fizjologia człowieka w zarysie. Warszawa, PZWL 1995.