Najważniejszą zasadą w ratownictwie jest dbałość o bezpieczeństwo. Przed przystąpieniem do udzielania pierwszej pomocy należy pamiętać o zastosowaniu w miarę możliwości środków ochrony osobistej (rękawiczki jednorazowe) oraz o zabezpieczeniu miejsca zdarzenia. Krew oraz wydzieliny poszkodowanego są materiałem potencjalnie zakaźnym. Większość chorób zakaźnych, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu B i C czy HIV przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią. Skóra człowieka stanowi naturalną barierę dla wirusów oraz bakterii, czasem jednak w jej obrębie znajdują się drobne skaleczenia, poprzez które drobnoustroje przedostają się do organizmu. Dlatego niezmiernie ważne jest stosowanie rękawiczek jednorazowych, które zabezpieczają dłonie przed kontaktem z krwią i innymi płynami ustrojowymi.

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia i polega na zapewnieniu bezpieczeństwa miejsca zdarzenia oraz wykonaniu prostych, natychmiastowych czynnościach na poszkodowanych w wypadkach, katastrofach i nagłych zachorowaniach zagrażających ich życiu lub zdrowiu. Czynności te, jak wskazuje nazwa, wykonywane są do czasu zapewnienia fachowej opieki medycznej. Zakres pierwszej pomocy obejmuje czynności możliwe do wykonania przez osoby nie posiadające fachowego wykształcenia medycznego, za pomocą dostępnych wyrobów medycznych.

W praktyce przemysłowej znajomość przez pracowników zasad udzielania pierwszej pomocy jest bardzo istotna z punktu widzenia jej skuteczności. Prawidłowo udzielona pierwsza pomoc może w wielu wypadkach uratować życie poszkodowanemu i zapobiec ciężkim powikłaniom w przebiegu późniejszego postępowania terapeutycznego.

zynności, które powinny być podjęte w ramach pierwszej pomocy to  (6-12.fol.1):

• Ocena bezpieczeństwa w miejscu zdarzenia; Ocena stanu przytomności poszkodowanego i ewentualne podjęcie decyzji o ewakuacji poszkodowanego ze strefy zagrożenia oraz usunięcie czynnika szkodliwego dla poszkodowanego; Wezwanie pomocy (pogotowia ratunkowego, policji, straży pożarnej)
• Udzielenie pierwszej pomocy:
  • ułożenie w pozycji bezpiecznej zatamowanie krwotoków opatrzenie ran stabilizacja i unieruchomienie złamań postępowanie przeciwwstrząsowe rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej
  • zapewnienie komfortu termicznego (zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła lub jego nadmiarem)

 



 (6-12.fol.1)

 

6-12.2. Podstawowe zabiegi resuscytacyjne




Termin podstawowe zabiegi resuscytacyjne (ang. Basic Life Suport – BLS) to zespół czynności obejmujący bezprzyrządowe utrzymywanie drożności dróg oddechowych oraz podtrzymywanie oddychania i krążenia. Szansa przeżycia po zatrzymaniu czynności życiowych jest większa gdy świadkowie zdarzenia rozpoczną resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO) z wykorzystaniem zewnętrznego automatycznego defibrylatora AED (ang. Automated External Defibrillator) w celu przywrócenia krążenia. AED jest to urządzenie, które analizuje rytm serca, i w razie potrzeby, poprzez elektrody defibrylacyjne jest w stanie dostarczyć energię elektryczną do serca ofiary. Impuls przepływając przez mięsień sercowy przywraca jego prawidłową pracę. Defibrylacja (wyładowanie) jest zabiegiem medycznym i jej celem jest wytłumienie chaotycznych impulsów elektrycznych przepływających przez serce, czyli próba naprawy nienormalnego rytmu serca. Dzięki temu uzyskuje się stabilizację prawidłowego rytmu serca, a tym samym przywracana jest prawidłowa praca serca jako pompy.

RKO obejmuje następujące elementy: ocena bezpieczeństwa, przytomności, wołanie o pomoc, udrożnienie dróg oddechowych, ocenę oddechu, powiadomienie służb ratunkowych (112), rozpoczęcie ucisków klatki piersiowej na jej środku oraz oddechów ratowniczych w algorytmie ustalonym przez ERC (www.prc.krakow.pl) tj. 30 uciśnięć (częstość 100-120 / min na głębokość 5-6 cm) i 2 wentylacje poprzez maskę pocet lub (co nie jest zalecane) wydychanym przez ratownika powietrzem.


Celem BLS/RKO jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji i krążenia krwi do czasu podjęcia kroków zmierzających do odwrócenia przyczyn zatrzymania krążenia. Jest to więc „czynność podtrzymująca życie”, aczkolwiek zdarza się, że jest wystarczająca do usunięcia przyczyny i pozwala na pełne przywrócenie czynności życiowych.

Zatrzymanie krążenia na więcej niż 3-4 minuty zazwyczaj prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (mózgu). Należy więc położyć nacisk na szybkie rozpoczęcie RKO przez ratownika, który bez namysłu powinien postępować zgodnie z zalecaną sekwencją czynności (www.prc.krakow.pl) .

Nie jest jednoznacznie naukowo określone w literaturze jak „dobre” musi być RKO, aby mogło uratować życie. Wciąż oczekuje się rozstrzygającej odpowiedzi na to pytanie, ale z licznych badań jasno wynika, że wskaźniki przeżycia są najniższe wtedy, gdy nie podjęto żadnych prób BLS/RKO.

Ważnym ogniwem łańcucha przeżycia jest uzyskanie dostępu do kwalifikowanej pomocy medycznej. Zalecany moment, w którym należy opuścić poszkodowanego przerywając próbę BLS/RKO i rozpocząć wzywanie pomocy zależy od kilku czynników: czy ratownik jest sam, czy poszkodowany ma pierwotne zatrzymanie oddychania czy krążenia, jaka jest odległość do miejsca, skąd można wezwać pomoc (np. telefonu), możliwości wzywanych służb ratowniczych.

Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne zaleca, aby ratownik, (jeśli nie ma innej drogi uzyskania pomocy) natychmiast po stwierdzeniu, że dorosły poszkodowany jest nieprzytomny, opuścił go i wezwał kwalifikowaną pomoc („najpierw wezwij pomoc”). W przypadku konieczności stosowania BLS/RKO u dziecka (oddychanie lub uciskanie albo obydwie czynności) powinno ono być prowadzone przez około 1 minutę zanim ratownik oddali się w celu wezwania pomocy.

Dzieci różnią się od dorosłych pod względem przyczyny zatrzymania oddychania i krążenia krwi. Zatrzymanie oddychania jest znacznie częstsze, zatrzymanie krążenia jest zwykle wtórne do niego. Wynik próby BLS/RKO w zatrzymaniu krążenia u dzieci jest nienajlepszy, z dużym prawdopodobieństwem rozwinięcia się ciężkiego stanu neurologicznego. Przeżycie w zatrzymaniu oddychania i krążenia u dzieci zależy głównie od niezwłocznego podjęcia BLS/RKO. Wynika stąd zalecenie prowadzenia PPŻ przez minutę przed opuszczeniem poszkodowanego dziecka w celu wezwania pomocy.

Kiedy jest więcej niż jeden ratownik, jeden powinien rozpocząć BLS/RKO, podczas gdy drugi powinien iść po pomoc. Samotny ratownik powinien podjąć decyzję czy najpierw rozpocząć BLS/RKO, czy najpierw pójść po pomoc. Ta decyzja będzie uzależniona od sytuacyjnej dostępności jednostek ratownictwa medycznego.

Wykazano, że objętość powietrza wynosząca 500÷600 cm³ wystarcza dla zapewnienia dostatecznej wentylacji w BLS/RKO u dorosłego, ponieważ wytwarzanie dwutlenku węgla podczas zatrzymania krążenia pozostaje na bardzo niskim poziomie.

Jednakże, jeżeli prawdopodobną przyczyną utraty przytomności są:

uraz (zranienie) utonięcie albo jeżeli poszkodowany jest niemowlęciem lub dzieckiem ratownik powinien wykonywać BLS/RKO przez około 1 minutę przed udaniem się po pomoc.

Kiedy poszkodowany jest osobą dorosłą, a przyczyną utraty przytomności nie jest uraz lub utonięcie, ratownik powinien przypuszczać, że poszkodowany ma problemy z sercem i w takiej sytuacji iść po pomoc natychmiast po ustaleniu, że poszkodowany nie oddycha.

Ostatecznie istotne jest dla poszkodowanego niesienie mu pomocy tak szybko, jak tylko to jest możliwe.
Zaprezentowany poniżej algorytm pomaga wstępnie ocenić stan i wyznacza następujące kierunki dalszego postępowania z poszkodowanym:


1. Zapewnij bezpieczeństwo sobie i poszkodowanemu.
   
   
2. Przytomność W celu dokonania oceny podstawowych funkcji życiowych poszkodowanego należy sprawdzić: czy poszkodowany jest przytomny? Pamiętać należy, że do poszkodowanego podchodzimy od strony nóg. Ratownik powinien głośno odezwać się do poszkodowanego oraz sprawdzić reakcję na dotknięcie (potrząsanie za ramiona). Zawołaj głośno: „Proszę Pana/Pani! Co się stało? Otwórz oczy!” Potrząśnij delikatnie za ramiona. Nie stosuj jakichkolwiek bodźców bólowych! Jeżeli poszkodowany reaguje: pozostaw go w pozycji zastanej, dowiedz się, co mu dolega, regularnie oceniaj stan poszkodowanego.
   
   
3. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny) zastosuj aktualnie zalecaną sekwencję działań, wynikających z zaleceń ERC:
   
   • Udrożnienie dróg oddechowych oraz ocena oddechu U nieprzytomnej osoby zapadający się do tyłu język może zablokować drogi oddechowe. Można je udrożnić dzięki odchyleniu głowy do tyłu i uniesieniu bródki, co powoduje odsunięcie się języka od tylniej ścianki gardła. Poluźnij ciasne ubranie wokół szyi, usuń z jamy ustnej poszkodowanego widoczne ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować oddychanie. Połóż jedną dłoń na czole poszkodowanego i delikatnie odchyl jego głowę do tyłu jednocześnie opierając końce dwóch palców drugiej ręki poniżej jego bródki, unieś ją do góry. Utrzymując drożność dróg oddechowych sprawdź, czy poszkodowany oddycha prawidłowo, używając: wzroku (zobacz ruchy klatki piersiowej), słuchu (usłysz szmer towarzyszący wdechowi i wydechowi), dotyku (poczuj strumień powietrza na swoim policzku). Przykładamy nasze ucho i policzek do nosa i ust poszkodowanego jednocześnie kierując wzrok w stronę klatki piersiowej osoby nieprzytomnej. W ten sposób uchem staramy się usłyszeć oddech, na policzku poczuć ruch powietrza, a wzrokiem oceniamy, czy klatka piersiowa poszkodowanego unosi się i opada, w rytm oddechów. Sprawdzenie, czy u poszkodowanego występuje prawidłowy oddech nie powinno trwać dłużej niż 10 sekund. Tempo oddechu dorosłego, zdrowego człowieka waha się między 12 a 18 oddechów na minutę. Łatwo więc policzyć, że w ciągu 10 sekund powinniśmy wyczuć co najmniej 2 oddechy u poszkodowanego.
     
   • Pozycja bezpieczna Osoby, które nie reagują, ale oddychają prawidłowo, należy ułożyć w pozycji bezpiecznej na boku, a nie na wznak (na plecach). W niektórych sytuacjach, takich jak np. uraz, układanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej może jednak nie być postępowaniem właściwym. Pozycja bezpieczna utrzymuje drożne drogi oddechowe u nieprzytomnego poszkodowanego, który oddycha prawidłowo. Zapobiega zapadnięciu się języka, co mogłoby spowodować niedrożność dróg oddechowych oraz umożliwia łatwe wydostanie się treści pokarmowej (np. podczas wymiotów) z jamy ustnej poszkodowanego. Pozycja bezpieczna powinna być stabilna, jak najbliższa ułożeniu na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiowa, by nie utrudniać oddechu. 1. Podejdź do poszkodowanego od strony nóg. 2. Jeśli poszkodowany nosi okulary – ściągnij je i połóż za jego głową. Jeżeli wyczuwamy, że w kieszeni spodni lub w koszuli na stronie, na którą chcemy go ułożyć wyczuwamy jakieś przedmioty należy je wyjąc i również położyć za jego głową. 3. Klęknij przy poszkodowanym i upewnij się, że ma obie nogi wyprostowane. 4. Umieść ramię bliższe Ciebie pod kątem prostym do tułowia, zegnij w łokciu, tak aby dłoń była skierowana ku górze (pamiętaj, że czasem ręka może mieć tzw. przykurcz i będzie bezwładnie w górze więc nie dociskaj jej na siłę do podłoża). 5. Drugie ramię przełóż przez klatkę piersiową i przyciśnij grzbiet dłoni poszkodowanego (w taki sposób, aby palce dłoni poszkodowanego przeplatały się z palcami dłoni ratownika zdj. nr 8) do jego policzka po swojej stronie. 6. Drugą ręką chwyć nadchwytem dalszą nogę poszkodowanego tuż powyżej kolana i zegnij ją tak aby nie odrywać stopy poszkodowanego od podłoża. 7. Przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalsza kończynę dolna tak, aby poszkodowany obrócił się na bok w Twoim kierunku. 8. Ustabilizuj pozycję poprzez ustawienie leżącej wyżej nogi, tak aby zarówno biodro, jak i kolano były zgięte pod kątem prostym. kolano pod kątem prostym do reszty ciała. 9. Udrożnij drogi oddechowe (wsuń dłoń pod policzek, jeżeli to konieczne, tak aby utrzymywała odgięcie głowy), oceń oddech oraz monitoruj stan poszkodowanego.
   
   
   
   • Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) jeśli poszkodowany nie oddycha prawidłowo: Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej. Dołóż drugą dłoń na grzbiecie pierwszej i spleć palce obu dłoni. Pochyl się nad poszkodowanym. Wyprostuj ręce, zablokuj je w łokciach. Rozpocznij uciskanie klatki piersiowej pamiętając, aby po każdym ucisku pozwolić jej się całkowicie rozprężyć. Swoje dłonie cały czas trzymaj na środku klatki piersiowej poszkodowanego. Uciskaj w tempie 100–120/min na głębokość 5–6 cm. Minimalizuj przerwy w uciskaniu. Po wykonaniu 30 ucisków udrożnij drogi oddechowe. Dłonią położoną na czole zatkaj nos poszkodowanego. Drugą dłonią przytrzymując brodę w górze, utrzymuj otwarte usta. Weź normalny wdech, obejmij swoimi ustami usta poszkodowanego. Wykonaj spokojny wydech (czas trwania – 1 sekunda) do ust poszkodowanego (należy to wykonać dokładnie, aby powietrze wprowadzone podczas oddechu ratowniczego nie wydostało się na zewnątrz). Jeżeli to możliwe, patrz w kierunku klatki piersiowej poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa unosi się podczas oddechu ratowniczego. Utrzymując odchylenie głowy i uniesienie brody, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego. Pozwól, aby powietrze wydostało się z płuc poszkodowanego powodując opadnięcie klatki piersiowej. Nabierz po raz kolejny powietrze i powtórz opisaną wyżej sekwencję, tak aby łącznie wykonać dwa oddechy ratownicze. Po tym natychmiast rozpocznij następną serię 30 ucisków klatki piersiowej. Samo uciskanie klatki piersiowej wskazane jest gdy występują przeszkody uniemożliwiające wentylację „usta-usta”, tj. zakażenia, rany twarzy poszkodowanego, a także opory psychiczne ratownika.
   
   
   
   • Automatyczny Defibrylator Zewnętrzny (AED) Jeżeli zdecydowałeś, że AED będzie potrzebny (poszkodowany nie reaguje, nie oddycha), postępowanie jest zawsze jednakowe bez względu na model urządzenia: 1. Do czasu dostarczenia AED wykonujesz RKO. 2. Jeżeli dostarczono AED, włącz go (zazwyczaj zielony przycisk zdj. nr 2). Jeżeli oprócz ciebie przy poszkodowanym znajduje się inna przeszkolona osoba, niech kontynuuje RKO, a ty włącz AED. Pamiętaj: zanim defibrylator zacznie działać, musisz: odsłonić klatkę piersiową poszkodowanego, osuszyć skórę klatki piersiowej (wytrzeć ją) poszkodowanego, aby elektrody prawidłowo przewodziły impuls elektryczny, ewentualnie ogolić skórę klatki piersiowej, gdyż nadmierne owłosienie zaburza kontakt elektrod ze skórą, zmniejsza skuteczność defibrylacji, stwarza możliwość powstania łuku elektrycznego między elektrodami a skórą i poparzenia klatki piersiowej ofiary (ręcznik/gaza oraz maszynka do golenia powinna być w zestawie z AED), usuń plastry i biżuterię. 3. Postępuj zgodnie z podpowiedziami udzielanymi przez AED np.: a) "Przyklej elektrody na odsłoniętą klatkę piersiową pacjenta" – wyjmij elektrody z opakowania, b) "Naklej elektrody" - w większości modeli AED rysunek przedstawiający prawidłowe naklejenie elektrod znajduje się na ich opakowaniu lub na samych elektrodach AED. Ułożenie elektrod samoprzylepnych: - prawa – mostkowa: po prawej stronie mostka poniżej obojczyka, - lewa – koniuszkowa: w linii środkowopachowej poniżej brodawki piersiowej, c) "Podłącz wtyczkę" - należy podłączyć elektrody do AED poprzez wtyczkę. Niektóre modele AED są tak zbudowane, że wtyczka jest już podłączona. d) "Trwa analiza" - po naklejeniu elektrod następuje analiza rytmu serca, e) "Nie dotykaj pacjenta" - w trakcie analizy rytmu nie wolno dotykać poszkodowanego odsuń się od niego, rozłóż ręce przed sobą i ostrzeż innych mówiąc: „proszę nie dotykać, proszę się odsunąć”. f) "Defibrylacja zalecana, ładowanie, odsuń wszystkich od poszkodowanego" - ostrzeż innych: jedną rękę trzymaj wysoko przed sobą i mów: „proszę się odsunąć, nie dotykać, będzie wyładowanie” a drugą rękę przygotuj na wyzwolenie impulsu elektrycznego poprzez naciśnięcie migającego światełka w AED. g) "Wykonaj defibrylację, naciśnij pomarańczowy przycisk" - naciśnij przycisk wyzwalający defibrylację, zgodnie z instrukcją. Podczas wyładowania nie wolno dotykać poszkodowanego. Pamiętaj: AED zawsze musi być po stronie ratownika. Nie można wyzwolić wyładowania w AED przekładając rękę przez poszkodowanego.
   
   
   
   • "Defibrylację wykonano, przerwano, wykonaj resuscytację" – rozpocznij RKO. Jeżeli w którymkolwiek momencie poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać, przerwij RKO, ale pozostaw elektrody naklejone na klatce piersiowej. Jeżeli poszkodowany pozostaje nieprzytomny, ułóż go w pozycji bezpiecznej. Kontynuuj RKO aż poszkodowany odzyska oddech lub AED zarządzi dodatkowy impuls. AED cały czas monitoruje stan poszkodowanego. Kontynuuj postępowanie zgodnie z poleceniami AED. i) "Wstrzymaj resuscytację", "Trwa analiza", "Odsuń wszystkich od poszkodowanego", "Defibrylacja nie zalecana", "Przerwano", "Jeżeli nie ma oznak krążenia rozpocznij resuscytację"
   
   

6-12.3. Zadławienie - ciało obce w krtani lub tchawicy

Całkowita niewydolność dróg oddechowych spowodowana ciałem obcym jest stanem nagłym, wymagającym natychmiastowego postępowania polegającego na wykonaniu uderzeń w okolicę międzyłopatkową, a jeśli to zawiedzie – uciśnięć nadbrzusza (naciśnięcie przepony w celu wypchnięcia ciała obcego znajdującego się w tchawicy zadławionego). Podczas wykonywania rękoczynu istnieje możliwość uszkodzenia trzewi jamy brzusznej zatem należy go stosować tylko w wyjątkowych przypadkach, wówczas gdy wszystkie inne metody zawiodły (taka sytuacja ma miejsce przy tzw. niedrożności częściowej np. zachęcaj do kaszlu aby odkrztusić zalegający w tchawicy przedmiot. Osoba poszkodowana powinna kaszleć w pozycji pochylonej do przodu). W takiej pozycji możemy klepać poszkodowanego po plecach.

Pamiętaj: nie wolno tego robić gdy poszkodowany stoi prosto lub siedzi!

Postępowanie w przypadku zadławienia:

• Stań z boku za osobą zadławioną.
• Podeprzyj poszkodowanego jedną ręką w okolicy klatki piersiowej i nachyl go do przodu.
• Wykonaj do 5 uderzeń nadgarstkiem drugiej ręki z dłonią ułożoną w kształt łódeczki, pomiędzy łopatkami (po każdym uderzeniu sprawdź, czy ciało obce zostało usunięte). Jeżeli uderzenia nie usunęły niedrożności to:
• Obejmij ramionami jego tułów na wysokości nadbrzusza /zlokalizuj pępek - miejsce ucisku znajduje się pomiędzy pępkiem a wyrostkiem mieczykowatym/.
• Zaciskamy jedną rękę w pięść i przykładamy w miejsce opisane jak w pkt. 4.
• Pochylamy poszkodowanego do przodu - po to, aby ciało obce wydostało się na zewnątrz a nie dostało w głąb dróg oddechowych.
• Pięść chwytamy drugą ręką i energicznym ruchem należy pociągnąć wgniatamy do siebie i ku górze. W ten sposób powietrze znajdujące się w drogach oddechowych zostaje sprężone a ciało obce powinno zostać wypchnięte przez usta na zewnątrz. Jeśli nie uda się za pierwszym razem to należy powtarzać rękoczyn aż ciało obce nie wypadnie (jednak nie więcej niż 5 razy). Każdy kolejny uścisk powinien stanowić oddzielny ruch.
• Jeżeli uciśnięcia nadbrzusza nie usunęły niedrożności, wróć do uderzeń w okolicę międzyłopatkową jak opisano w pkt 1, 2, 3 i wykonuj naprzemiennie do pięć uderzeń w okolicę międzyłopatkową i do pięć uciśnięć nadbrzusza.


Pamiętaj: Jeżeli poszkodowany straci przytomność przejdź do resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO).

Postępowanie w przypadku zadławienia u kobiety w ciąży lub osoby otyłej (rękoczynu nie zaleca się u kobiet w ciąży oraz osób otyłych)

• Stań z boku za osobą zadławioną.
• Podeprzyj poszkodowanego jedną ręką w okolicy klatki piersiowej i nachyl go do przodu.
• Wykonaj do 5 uderzeń nadgarstkiem drugiej ręki z dłonią ułożoną w kształt łódeczki, pomiędzy łopatkami (po każdym uderzeniu sprawdź, czy ciało obce zostało usunięte). Jeżeli uderzenia nie usunęły niedrożności to:
• Obejmij ramionami poszkodowanego pod pachami.
• Chwyć swoje ręce w miejscu gdzie żebra poszkodowanego schodzą się ze sobą w środkowej części klatki piersiowej.
• Wykonaj energiczne uciśnięcia do wewnątrz do pięciu razy.
• Jeżeli uciśnięcia nie usunęły niedrożności, wróć do uderzeń w okolicę międzyłopatkową jak opisano w pkt 3 i wykonuj naprzemiennie do pięciu uderzeń w okolicy międzyłopatkowej oraz do pięć uciśnięć na wysokości środkowej części klatki piersiowej.


Pamiętaj: Jeżeli poszkodowany straci przytomność przejdź do resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO).

6-12.4. Krwotok

Krwotok – jest to wynaczynienie się krwi z układu krwionośnego wskutek urazowego lub chorobowego uszkodzenia ściany naczyń czy serca. Krwotok może być żylny, miąższowy i tętniczy. W zależności od przestrzeni, do której następuje wylew krwi, krwotok może być zewnętrzny lub wewnętrzny. Krwotok ma charakter krwotoku zewnętrznego, jeśli krew wylewa się na zewnątrz powłok oraz wewnętrznego, jeśli krew wylewa się do zamkniętych jam ciała (jama brzuszna, jama opłucnowa, osierdzie i inne) lub uszkodzonych narządów (wątroba, śledziona). W ciele człowieka stale krąży około 5 litrów krwi. Utraty do 10 proc. krwi organizm prawie nie zauważa, natomiast gdy wypłynie jej więcej - spada ciśnienie krwi, poszkodowany może czuć duszność, ogólne osłabienie, senność, jego skóra staje się blada i wilgotna. Gdy krwotok nie zostanie zatamowany może dojść do utraty przytomności.

Dużą trudność stanowi ocena ilości utraconej krwi. Około 250 ml krwi może być powodem zakrwawienia całego ubrania rannej osoby, nie stanowiąc zagrożenia życia poszkodowanego. Na przykład skóra głowy posiada bardzo dobrze rozwiniętą sieć naczyń krwionośnych, stąd nawet niewielkie krwawienie na głowie wygląda dramatycznie.

Skutki krwotoku zależą także od szybkości utraty krwi. Nagła utrata powyżej 500÷1000 ml krwi jest niebezpieczna, może powodować wstrząs, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.

W przypadku krwotoku wewnętrznego ocena ilości utraconej krwi jest praktycznie niemożliwa. Stąd tępe urazy nadbrzusza ze względu na możliwość rozerwania narządów wewnętrznych i spowodowania krwotoku są bardzo niebezpieczne. Rozpoznanie krwotoku wewnętrznego odbywa się na podstawie pośrednich objawów wstrząsu.

Duża i nagła utrata krwi oraz wywołany tym wstrząs są bezpośrednią przyczyną zagrożenia życia.

Dla osób udzielających pierwszej pomocy ważna jest znajomość cech zagrażającego wstrząsu  (6-12.fol.12)

 (6-12.fol.12)

 

. Należą do nich:

• przyspieszenie tętna powyżej 140 uderzeń na minutę



• spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80÷70 mm Hg



• pobudzenie ruchowe, niepokój



• częste zaburzenia orientacji



• bladość skóry, szum w uszach, mroczki przed oczami



• zawroty głowy



• skłonność do omdleń przy próbie przyjmowania pionowej postawy ciała.

6-12.4.1. Postępowanie w przypadku krwotoku

Postępowanie w przypadku krwotoku różni się w zależności od przyczyny. W przypadku krwotoku zewnętrznego, jak to ma miejsce przy uszkodzeniu ciągłości skóry, opanowanie krwotoku związane jest z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

W lekkim krwotoku z ran skóry krew sączy się kroplami. Ustaje on zwykle samoistnie po kilku minutach, wraz z powstaniem skrzepu zamykającego ubytek naczynia. W tym przypadku należy ranę zabezpieczyć na czas transportu jałowym opatrunkiem.

Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska z rany pulsując, wymaga natychmiastowego zatamowania przez zastosowanie ręcznego ucisku bezpośredniego w celu kontroli zagrażającego krwawienia. W bardzo silnych krwotokach z dużych ran, np. w pierwszej chwili po amputacji w celu opanowania ciężkiego krwawienia zagrażającego życiu należy zastosować bezpośredni ucisk na miejsce krwawiące (np. ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy) oraz rozważyć założenie opatrunku hemostatycznego lub opaski uciskowej. Na kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej tętnica udowa. Przy zakładaniu opatrunku uciskowego należy pamiętać o zmianie siły lub miejsca ucisku, aby nie doprowadzić do zastoju krwi w dalszej części kończyny.

Ranę należy przykryć również jałowym gazikiem i przymocować go plastrem, bandażem lub codofixem (rodzaj elastycznej, dobrze rozciągliwej siateczki). Na rany silnie krwawiące, oprócz gazika nakłada się dodatkowo elastyczną poduszeczkę wykonaną na przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Poduszeczka (uciskając ranę i jej okolicę) powoduje dodatkowo zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co zmniejsza krwawienie.

W czasie opatrywania ran należy pamiętać o potrzebie stosowania rękawic ochronnych.


W przypadku stwierdzenia objawów stanu bezpośredniego zagrożenia życia należy podjąć niezwłocznie działania zgodnie z BLS/RKO.

6-12.5. Omdlenie

Omdlenie jest to stan krótkotrwałej utraty przytomności, czucia i zdolności wykonywania ruchów. Zwykle dochodzi do niego w przypadku spadku ciśnienia krwi, gdy do mózgu dociera za mało tlenu. Ponadto do przyczyn omdleń można zaliczyć: zbyt szybkie przyjęcie pozycji stojącej, wyczerpanie, doznanie silnych emocji (np. wzruszenie, widok krwi) i/lub stresu, przegrzanie organizmu, nieprawidłowy rytm pracy serca, choroba lub przyjmowanie leków, ból lub obawa przed bólem.

Omdlenie zwykle poprzedzają takie objawy, jak: zawroty głowy, zaburzenia widzenia, kołatanie serca, nudności, wymioty, przyśpieszony oddech, zblednięcie twarzy, sinica warg, pocenie się. Jednocześnie chory odczuwa duszność, szum w uszach, widzi „płatki” przed oczami lub „robi mu się ciemno” itd. W następnej chwili traci przytomność i przewraca się lecz kontroluje to resztkami świadomości. Omdlenie przechodzi zazwyczaj szybko. Już po kilku sekundach lub minutach objawy ustępują. Po odzyskaniu przytomności pozostaje często uczucie znużenia i ból głowy.

Postępowanie w przypadku omdlenia:

• wyniesienie poszkodowanego z miejsca, w którym omdlał (np. kościół), a gdy jest to niemożliwe zapewnienie dostępu świeżego powietrza, rozpinając uciskające części odzieży, takie jak: kołnierzyk, krawat, pasek,
• ułożenie na wznak (na plecach),
• ocena funkcji życiowych, czyli udrożnienie dróg oddechowych poprzez odgięcie głowy do tyłu a następnie ocena oddechu przez 10 sekund (w tym czasie powinniśmy usłyszeć co najmniej dwa oddechy),
• uniesienie nóg poszkodowanego do góry.

Po wykonaniu powyższych działań osoba poszkodowana po chwili powinna odzyskać świadomość. Jeśli tak się nie dzieje, to mamy do czynienia z utratą przytomności i koniecznie musimy wezwać pogotowie ratunkowe.

 

6-12.6. Porażenie prądem elektrycznym

Prąd elektryczny jest dla ciała człowieka bardzo niebezpieczny. Kontakt ze źródłem prądu elektrycznego może powodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie akcji serca i śmierć poszkodowanej osoby. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny jest już przyczyną śmierci.

6-12.6.1. Postępowanie w przypadku porażenia prądem

W przypadku porażenia prądem elektrycznym bardzo istotne jest natychmiastowe uwolnienie porażonego spod działania prądu elektrycznego. Szansa ratunku szybko spada w miarę upływu czasu. Należy przy tym pamiętać, że poszkodowany pod prądem jest dla ratownika równie niebezpieczny jak samo źródło. W czasie uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego należy, jeśli to możliwe, wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego. Gdy jest to niemożliwe należy podjąć próbę odciągnięcia porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, suchym drewnem lub tworzywem sztucznym.

film pt. "Uwolnienie porażonego spod działania prądu elektrycznego"

Gdy wyłączenie napięcia może spowodować upadek porażonego, należy go przed tym zabezpieczyć.

W miejscu kontaktu z prądem powstają oparzenia skóry, które zaopatruje się typowo dla oparzeń. W przypadku omdlenia - utraty przytomności - przy zachowaniu oddechu i tętnie należy unieść kończyny dolne i górne na kilkanaście sekund.

W przypadku stwierdzenia objawów stanu bezpośredniego zagrożenia życia należy podjąć niezwłocznie działania zgodnie z BLS/RKO.

6-12.7. Zatrucia

Zatrucia są wynikiem wprowadzenia do organizmu związków chemicznych zaburzających procesy metaboliczne. Trucizny przedostają się do organizmu różnymi drogami: przez płuca, układ pokarmowy, przez skórę, a także rzadko w praktyce przemysłowej - bezpośrednio przez krew. Ustalenie czy poszkodowany jest pod wpływem działania trucizn nie jest łatwe. W warunkach przemysłowych, przedostanie się związku chemicznego do organizmu człowieka można domniemywać, biorąc pod uwagę wykonaną pracę, znajomość czynników narażenia oraz objawy. Kierownicy lub pracownicy działów bezpieczeństwa i higieny pracy powinni orientować się jakie objawy występują po ekspozycji na środki chemiczne stosowane w danym przedsiębiorstwie i jakie powinny być zastosowane środki zaradcze. Informacje takie powinny być opracowane w formie kart informacyjnych oraz instrukcji postępowania w przypadku zatrucia i umieszczone na stanowisku pracy.

Niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia w ostrych zatruciach zależy od  (6-12.fol.13):

• sposobu działania chemicznej substancji toksycznej
  
• dawki lub stężenia w powietrzu środowiska pracy
  
• czasu trwania narażenia
  
• drogi wchłonięcia trucizny.

 (6-12.fol.13)

 

Szansa uratowania życia i zdrowia osoby zatrutej zależy w dużym stopniu od jakości i szybkości udzielenia pierwszej pomocy. Pomoc taka jest uwarunkowana umiejętnościami osób jej udzielających oraz organizacją i wyposażeniem ośrodków (punktów) pierwszej pomocy lub ratownictwa w dużych zakładach pracy, w których ryzyko zatruć wynika z określonych procesów produkcji lub/i stosowania substancji chemicznych. Osoby pracujące w potencjalnym zagrożeniu muszą być poinformowane o działaniu substancji chemicznych oraz o sposobach ochrony własnego zdrowia, a także zachowania się i postępowania w przypadku zatrucia - własnego lub osób z otoczenia.

W ocenie ostrego toksycznego działania substancji chemicznej oraz w toku udzielania pierwszej pomocy najbardziej przydatne jest ustalenie głównych mechanizmów działania substancji chemicznych zagrażających życiu, do których należą:

• działanie narkotyczne
• działanie duszące
• działanie żrące.

Inne mechanizmy działania substancji toksycznych polegają na zmianach narządowych: w obrębie wątroby, nerek, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, w płucach, krwi. Zmiany te mogą ujawnić się z opóźnieniem w porównaniu do działania narkotycznego, duszącego czy żrącego. Objawy występują po kilku lub kilkunastu godzinach, a niekiedy po kilku lub kilkunastu dniach.

Przebieg tych zmian i rokowanie co do stanu zdrowia poszkodowanego zależy w dużej mierze od udzielonej pierwszej pomocy i medycznej oraz wczesnego zastosowania właściwej terapii, w tym specyficznych „odtrutek”.

Działanie narkotyczne charakteryzuje się dwiema fazami: pobudzeniem ośrodkowego układu nerwowego, a następnie hamowaniem jego funkcji. Pobudzenie (euforia, niepokój itd.) występuje na ogół po narażeniu na działanie substancji o stężeniu zbliżonym do NDSCh, natomiast w przypadku bardzo wysokich stężeń, bliskich stężeniom śmiertelnym może wystąpić wysoka depresja ośrodkowego układu nerwowego. Skutkiem hamowania ośrodkowego układu nerwowego jest upośledzenie funkcji i porażenie ośrodków ważnych dla życia: oddychania (z zaburzeniami i zatrzymaniem oddechu) oraz krążenia (z zaburzeniami akcji serca, spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, zapaścią, zatrzymaniem akcji serca). Oba te mechanizmy prowadzą do zejścia śmiertelnego.

Działanie duszące wynika z braku tlenu wywołanego niedrożnością dróg oddechowych, zaburzeniami funkcji tkanki płucnej oraz zaburzeniami funkcji hemoglobiny lub oddychania tkankowego. Niedrożność dróg oddechowych jest następstwem obrzęku krtani lub skurczu oskrzeli wskutek działania substancji silnie drażniących lub uczulających, a także niedrożności oskrzeli spowodowanej zachłyśnięciem się płynem z jamy ustno-gardłowej i żołądka (np. w czasie wymiotów). Zaburzenia funkcji tkanki płucnej, tj. oskrzelików i pęcherzyków płucnych są związane z obrzękiem płuc.

Działanie żrące (poparzenia chemiczne) jest najczęściej wywołane:

• ługami powodującymi martwicę rozpływną tkanek narażonych na bezpośredni kontakt z tymi związkami, tj. skóry, błon śluzowych jamy nosowo-gardłowej, przełyku, żołądka oraz oczu; szczególne niebezpieczeństwo polega na głębokiej penetracji ługu oraz uszkodzeniu sąsiadujących tkanek i narządów (np. zniszczenie przełyku powoduje penetrację śródpiersia, a przebicie ściany żołądka - penetrację do jamy otrzewnej, natomiast uszkodzenie rogówki prowadzi do zniszczenia gałki ocznej)
• kwasami powodującymi martwicę koagulacyjną, tj. oparzenia chemiczne ograniczone do powierzchownych warstw tkanek narażonych na bezpośredni kontakt z kwasami; od rozległości oparzeń skóry i stopnia uszkodzenia zależy zagrożenie życia; lokalizacja zmian bliznowatych po wyleczeniu oparzeń może być przyczyną trwałych uszkodzeń (ograniczenie ruchomości w obrębie kończyn, niedomykalność powiek po oparzeniu skóry twarzy, zwężenie przełyku po zatruciu drogą pokarmową) i uzasadniać potrzebę wtórnej interwencji chirurgicznej.

6-12.7.1 Postępowanie w przypadku zatruć

Najczęstszymi objawami zatrucia są: ból głowy, biegunka, wymioty, bóle brzucha, zaburzenia widzenia, zaburzenia oddychania, splątanie, utrata przytomności.

Postępowanie początkowe, po rozpoznaniu objawów polega  (6-12.fol.14) na:

• przerwaniu narażenia
  
• utrzymaniu lub przywróceniu podstawowych funkcji życiowych
  
• zahamowaniu wchłaniania substancji toksycznej
  
• eliminacji substancji z organizmu lub zahamowaniu przemiany substancji w produkty o większej toksyczności
  
• zastosowaniu właściwej odtrutki w uzasadnionych sytuacjach.

 
(6-12.fol.14)

 

Po wezwaniu pomocy należy postępować jak z nieprzytomnym, a następnie należy spróbować ustalić przyczynę zatrucia. Gdy ratownik nie jest pewien swojego postępowania, a wie że pomoc przybędzie dopiero po dłuższym czasie, powinien skontaktować się z najbliższym Instytutem Toksykologii, gdzie będzie szczegółowo, na bieżąco informowany co do dalszego postępowania.

Przerwanie narażenia u osób przytomnych

Pierwsze objawy zatrucia mogą być odczuwane przez osobę narażoną i/lub widoczne dla osób z jej otoczenia i są sygnałem do przerwania narażenia, co oznacza usunięcie zatrutego ze skażonej atmosfery, usunięcie trucizny z powierzchni skóry, tj. zdjęcie odzieży i obmycie skóry, płukanie oczu. Te działania może podjąć osoba zatruta lub osoba z jej otoczenia. W czasie ratowania poszkodowanych w wyniku wdychania trujących gazów, należy bezwzględnie ewakuować ich z miejsca zatrucia i pamiętać o konieczności zapewnienia bezpieczeństwa sobie, gdyż skażone powietrze jest tak samo niebezpieczne dla poszkodowanego jak i dla ratownika.

W większości przypadków zatrucia drogą pokarmową, z wyjątkiem osób nieprzytomnych, wskazane jest sprowokowanie wymiotów. Nie należy jednak prowokować wymiotów po połknięciu: benzyny, nafty, terpentyny oraz po upływie 15 minut od połknięcia substancji żrących (kwasy, ługi). Płukanie żołądka w uzasadnionych przypadkach wykonać może tylko lekarz.

W przypadku osób z zaburzeniami świadomości i nieprzytomnych należy usunąć zatrutego ze skażonej atmosfery i ułożyć w pozycji tzw. „bezpiecznej” - na płaskiej, twardej powierzchni (podłoga, stół), na prawym boku z głową lekko uniesioną i opartą o lewą dłoń lub o wałek wykonany z koca (ubrania) tak, aby była zachowana drożność dróg oddechowych. Prawe ramię powinno być odwiedzione do tyłu, prawa noga zgięta w kolanie, a lewa wyprostowana.

Nie należy układać nieprzytomnego na wznak, jeżeli nie jest zaintubowany.

W przypadku stwierdzenia objawów stanu bezpośredniego zagrożenia życia należy podjąć niezwłocznie działania zgodnie z BLS/RKO.

6-12.8. Literatura

1. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Red. D. Koradecka. T. 1-2. Warszawa, CIOP 1999.
2. International Trauma Life Support – Ratownictwo przedszpitalne w urazach. Roy Lee Alson, John Emory Campbell, Wydanie polskie, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
3. Kompendium pierwszej pomocy. Red. W. Gacek. Warszawa, CIOP 2002.
4. Nagłe stany zagrożenia życia. ABC pierwszej pomocy. Jastrzębska R., Kaczor A. Słupsk 2017.
5. Oksfordzki podręcznik chirurgii. McLatachie G.R. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 1993.
6. Osoba dorosła poszkodowana w wypadku drogowym. Postępowanie ratownicze z pacjentem urazowym – najczęstsze urazy. Aktualne Wyzwania Ratownictwa Medycznego. Piotrowski P., Walesiuk A., Monografia red. naukowa Krajewska-Kułak E., Cybulski M., Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, 2017.
7. Pierwsza pomoc, Zideman D.A., Buck E.D.J., Singletary E.M., Cassan P., Chalkias A.F., Evans Th.R., Hafner Ch.M., Handley A.J., Meyran D., Schunder-Tatzber S., Vandeckerckhove P.G., Wytyczne resuscytacji 2015. Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2016.
8. Pierwsza pomoc w gospodarstwie wiejskim. Red. W. Gacek. Wyd. 2. Warszawa, CIOP 2002.
9. Podsumowanie najważniejszych zmian w wytycznych resuscytacji American Heart Association 2020. Jaskuła J., Na ratunek 6/2020.
10. Udzielanie pierwszej pomocy na miejscu wypadku drogowego. Zagadnienia prawne. Goniewicz M., Goniewicz K., Paragraf na Drodze, nr 9/2011.
11. Wytyczne resuscytacji 2015. Andres J., Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2016.
12. Wytyczne w sprawie zasad postępowania przy ratowaniu osób porażonych i poparzonych prądem elektrycznym. Saferna J. Warszawa, Instytut Energetyki 1990.
13. Zasady postępowania w obrażeniach ciała. Gedliczka O. Kraków 1993, Medycyna Praktyczna S.C.